Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Qupperneq 122

sekt mannanna öðruvísi en með því að endurtaka refsimálið í sanngjörnum
réttarhöldum í skilningi 6. gr. sáttmálans. M.ö.o., í stað þess að náða Van
Mechelen og samkærendur hans, sem ekki fól í sér neina afstöðu um sekt þeirra
eða sakleysi, hefði mátt reyna að endurupptaka málið.
Endurupptaka á endanlegum dómum er lausn sem stríðir gegn grundvallar-
reglunni res judicata um bindandi og endanleg áhrif dóma. A móti kemur skýr
skylda aðildarríkja Evrópuráðsins til að binda enda á afleiðingar dóms sem
virðir ekki þau réttindi og frelsi sem tryggð eru með ákvæðum mannréttinda-
sáttmálans.
Mál Van Mechelens sýnir að í sumum tilfellum er endurupptaka dómsmáls
besta, ef ekki eina, leiðin til þess að afmá afleiðingar brots. Hér er þó um að
ræða sjaldgæfar aðstæður sem skipta má í tvo eftirfarandi hópa:
a. Mál þar sem niðurstaða dómstóla er efnislega röng, sbr. mál Þorgeirs Þorgeir-
sonar23 sem dæmdur var af íslenskum dómstólum til greiðslu 10.000 króna sektar
fyrir ærumeiðandi ummæli í garð lögreglunnar. Mannréttindadómstóllinn taldi að
ummælin væru vernduð af ákvæði 10. gr. sáttmálans um tjáningarfrelsi og því ekki
refsiverð. Af niðurstöðu mannréttindadómstólsins má ráða að íslenskir dómstólar
hafi vanmetið umfang tjáningarfrelsis og hefði því mögulega þurft að endurupptaka
dóminn ef Þorgeir hefði enn liðið fyrir mannréttindabrotið.24 Dæmi um slíka fram-
kværnd má finna í máli Jersild gegn Danmörku en hann var dæmdur fyrir að breiða
út yfirlýsingar kynþáttahatara.25 Mannréttindadómstóllinn taldi dóminn brjóta gegn
10. gr. sáttmálans þar sem ekki var um yfirlýsingar Jersild sjálfs að ræða heldur
eingöngu viðtöl sem hann hafði tekið sem blaðamaður. I kjölfar þessarar niðurstöðu
voru málaferlin endurupptekin fyrir dönskum dómstólum og Jersild sýknaður.
b. Mál þar sem réttarfarsgallar gætu hafa haft áhrif á niðurstöðu dómstóla sbr. mál
Van Mechelens og annarra. í slíkum tilfellum þarf niðurstaðan ekki nauðsynlega að
vera efnislega röng, eins og í ofangreindu máli, og því þarf að meta það í hvert sinn
hvort réttarfarsgallamir hafi verið svo alvarlegir að þeir gætu hafa haft áhrif á loka-
niðurstöðuna. Þegar svo er þarf mögulega að endurupptaka dóminn. Eitt þekktasta
dæmið um mikilvægi endurupptöku er mál Barberá, Messegué og Jabardo gegn
Spáni en þeir voru dæmdir til 15-30 ára fangelsisvistar í mjög ósanngjörnum réttar-
höldum.26 I kjölfarið á dómi mannréttindadómstólsins sem fann brot á 6. gr. sátt-
málans skipaði Stjómskipunardómstóll Spánar fyrir um að málið skyldi endur-
upptekið þar sem það væri andstætt spænskri stjómskipun að fullnusta dóm sem bryti
gegn mannréttindasáttmálanum.27 í nýjum og sanngjömum réttarhöldum komust
23 Dómur mannréttindadómstólsins 25. júní 1992.
24 Öfugt við mál Jóns Kristinssonar var hvorki sett athugasemd í sakaskrá Þorgeirs Þorgeirsonar
né var sektin endurgreidd af íslenska ríkinu. Þó skýra megi það að nokkru leyti með því að máli
Jóns lauk með sátt liggur einnig að baki slakleiki í framkvæmd ráðherranefndarinnar sem í byrjun
þessa áratugar fylgdi ekki jafn strangt eftir því og nú að sértækar ráðstafanir væru gerðar.
25 Dómur mannréttindadómstólsins 23. september 1994.
26 Dómar mannréttindadómstólsins 6. desember 1988 og 13. júní 1994.
27 Sjá Barberá, Messegué og Jabardo gegn Spáni, dómur mannréttindadómstólsins 13. júní 1994,
5. málsgrein.
378