Tímarit lögfræðinga - 01.12.2000, Page 128

bein áhrif í næstum öllum lagakerfum aðildarríkja Evrópuráðsins sem þýðir að
víðast í Evrópu er hægt að krefjast sömu grundvallarmannréttinda og mann-
frelsis fyrir dómstólum.54 Ein meginskýring þessarar jákvæðu þróunar er sú að
dómarar þessara landa taka mark á rökleiðslu og niðurstöðum starfsfélaga sinna
í mannréttindadómstólnum. Dómstólarnir hafa að eigin frumkvæði viðurkennt
að í dómum mannréttindadómstólsins megi finna mikilvægar leiðbeiningar um
það hvernig beri að leysa úr deiluefnum sem snerta grundvallarréttindi borgar-
anna. Það væri því rangt að líta svo á að lagabreytingar hafi þvingað dómstóla
þessara landa til að hlíta dómum frá Strassborg eða þá að um sé að ræða ein-
hverskonar innrás alþjóðaréttar inn í landsrétt.
Rétt er að benda á tvö tilfelli sem ganga gegn þessari þróun sem að öðru leyti
virðist vera ríkjandi í öllum aðildarríkjum Evrópuráðsins. í dómi sem féll 10.
apríl 1997 kom fram að Hæstiréttur Noregs var ekki reiðubúinn til að fram-
fylgja alþjóðlegum skuldbindingum Noregs vegna landslaga sem greinilega
voru í andstöðu við reglur þjóðaréttar. Hitt dæmið varðar lögfestingu mann-
réttindasáttmálans á Islandi. I lögum nr. 62/1994 segir í 2. gr.:
Urlausnir mannréttindanefndar Evrópu, mannréttindadómstóls Evrópu og ráðherra-
nefndar Evrópuráðsins eru ekki bindandi að íslenskum landsrétti.
Ekkert annað aðildarríki Evrópuráðsins hefur lögfest sáttmála sem ætlað er
að tryggja grundvallarréttindi og frelsi borgara þess með jafn þröngum hætti.
Þessi lagagrein byggir á því viðhorfi að reglur þjóðaréttar hafi ekki bein áhrif í
í íslenskum rétti nema löggjafinn mæli þar um. Þrátt fyrir að þetta viðhorf sé
enn að mörgu leyti gott og gilt gagnvart ýmsum reglum þjóðaréttar er ekki hægt
að leggja þær allar að jöfnu. Með 2. gr. 1. nr. 62/1994 lítur löggjafinn fram hjá
sérstöðu mannréttindasáttmálans og því umfangsmikla kerfi sem byggt var upp
til að þróa hann og tryggja fylgni við hann. Því má jafnvel halda fram að hann
líti framhjá þeirri viðhorfsbreytingu sem orðið hefur í íslensku réttarkerfi gagn-
vart mannréttindasáttmálanum.
Evrópuríki hafa fylgt þeirri stefnu undanfarin 50 ár að mannréttindi séu ekki
einkamál hvers ríkis heldur hluti af sameiginlegri menningu þeirna, arfleifð og
hugsjónum. Það viðhorf hefur verið ríkjandi að með því að tryggja í sameiningu
að þau séu virt sé hægt að stuðla að einingu og friði innan álfunnar.55 Þróun
mannréttindamála í einu ríki mun því alltaf hafa áhrif út fyrir landamæri þess
og á þróun mála í Evrópu í heild. Þetta gildir sérstaklega urn ákvarðanir mann-
réttindadómstólsins sem beinlínis er ætlað að tryggja sameiginlega beitingu á
mannréttindasáttmálanum og er til þess skipaður dómurum frá öllum aðildar-
ríkjum Evrópuráðsins
54 Sjá þessu til staðfestingar m.a. ályktun I gefna út á ráðstefnu ráðherra haldinni í Róm 3.-4.
nóvember í tilefni 50 ára afmælis mannréttindasáttmálans (Ministerial Conference and Com-
memorative Ceremony of the 50th anniversary of the Convention).
55 Sjá að nokkru inngang að mannréttindasáttmálanum.
384