Íslenzk tunga - 01.01.1964, Blaðsíða 155

ÚR FÓRUM ORÐABÓKARINNAR IV
151
kynni að koma í hug, að hér væri um tökuorð að ræða, en ekki er
sjáanlegt, hvaðan það ætti að vera runnið. Eins mætti hugsa sér, að
orðið væri forn arfleifð og í ætt við fsæ. eter-billa ‘graftrarkýli’ eða
(1. byld ‘kýli, kaun’, og yrði þá að gera ráð fyrir svipaðri merkingar-
þróun og í kvk-orðinu kveisa. En tómt mál er að tala frekar um það,
þar sem alla milliliði vantar.
Humbaldi
I rituðu orðasafni frá því um 1830 (Lbs. 220 8vo) segir svo:
„liumbaldi a. m. klápur, meis 2) þröskuldur, vox suspecta.“ A. m.
táknar hér austanmál, en vox suspecta, að orðið sé grunsamlegt eða
ótryggt. Austanmál er annars í þessu riti og ýmsum öðrum nokkuð
vítt og óljóst hugtak og getur jafnvel átt við málfar á öllu svæðinu
austan Hellisheiðar og til Austfjarða, svo að erfitt er að staðsetja
orð nákvæmlega eftir þeirri nafngift.
Ég spurði um þetta orð í útvarpsþættinum um íslenzkt mál, en
lengi vel barst ekkert jákvætt svar. Þó kom þar, að Skagfirðingur
einn tj áði mér, að norðlenzkir hákarlamenn hefðu haft eftirfarandi
klausu eftir húsfreyju einni á Hornströndum, er þeir lentu þar og
þágu beina: „Hengdu þig niður á humbaldann og hakkaðu í þig
lepruna með fleðunni.“ Lepra merkir hér líklega þunnt skyr, en fleða
grunnan matarspón, og af samhenginu er sennilegast, að orðið hum-
baldi eigi við rúmbálk. Löngu síðar bárust mér svo nánari fregnir
af þessu orði. Grímseyingur heyrði ísfirðing einn ættaðan innan úr
Djúpi taka svo til orða um son sinn, er þar bjó: „Hann húkir á hum-
baldanum með það“, og átti þá við, að hann hefði í hyggju að húsa
bæ sinn, en það hefði dregizt og verkið væri enn ekki hafið. Taldi
heimildarmaður minn, að humbaldi í þessu sambandi mundi frekast
merkja þröskuld og orðatiltækið lyti þá að því, að viðkomandi húkti
á þröskuldinum og gæti ekki ráðið við sig, hvort hann ætti heldur að
fara út eða inn. Ekki er það þó öruggt, með því að merkingin ‘rúm-
bálkur’ gæti fullt eins vel komið til greina. Þá fékk ég og fregnir af
því, að í Skagafirði þekktist þetta orðasamband líka, en í örlítið
breyttri mynd: það hangir á humbaldanum ‘það stendur tæpt, er