Tímarit Máls og menningar - 01.10.1976, Síða 101

Erlendar bækur
í tíunda bindi „A Study of History“
lýsir Toynbee tilgangi sínum með sagn-
fræðiritun. Kenningar hans um sagn-
fræði og rit hans hafa sætt mismunandi
dómum, mörgum þykir hann hafa færzt
fullmikið í fang með því að skrifa alls-
herjar sögu mannkynsins og telja kenn-
ingar hans um menningarsviðin og tölu
þeirra hæpnar. En hvað sem því líður,
þá hefur hann sett saman mikið magn
bóka Clio til dýrðar og enginn efast um
víðtæka þekkingu hans og snjalla frá-
sagnartækni. I ritum sínum hefur hann
víkkað mjög skilning manna á margvís-
legum fyrirbærum og skilgreint ástæð-
ur fyrir viðburðum og breytingum inn-
an hinna mörgu menningarsviða. Það er
algengara að sagnfræðingar einbeiti sér
að vissum þáttum eða þætti sögunnar
og virðast eiga nóg með það. Víðfeðm
yfirsýn tjáð með andríki og skörpum
skilningi verður æ sjaldgæfari á þessum
tímum sérhæfingar, sem er að gera iðk-
ara vísinda og fræðigreina að full nær-
sýnum fagmönnum og í sumum grein-
um að hreinum fagidíótum. Hefði Toyn-
bee einhæft sig í vissu tímabili sögu
eigin þjóðar, hefði hann áreiðanlega náð
miklum árangri og valdið skilningsskil-
um á vissum þáttum tímabilsins, en þá
hefði „A Study of History" aldrei verið
skrifuð. Toynbee er skilgetið afkvæmi
klassískrar menntunar og ensks skóla-
kerfis hærri stiga á 19. og framan af 20.
öld. Hann minnist þessa nokkrum sinn-
um í ritum sínum og þetta kerfi barg
honum frá nærsýni einskorðaðrar sér-
hæfingar, sem koðnar oft niður í þann
„moldvörpuanda“ sem „sig einn sénan
fær“.
Siðasta bók Toynbees kom út á Jóns-
messu s.l. Þar segir hann sögu mann-
kynsins frá upphafi til A.D. 1973. Sá
samanburður og heimspekilegar álykt-
anir, sem eru svo mikill þáttur höfuð-
rits hans, er mjög samandreginn í þessu
riti, sem er „panorama" sögunnar.
Fyrstu kaflarnir fjalla um sögusviðið,
„biosphera", en það hugtak notaði Teil-
hard de Chardin fyrstur manna um það
örlitla lag þurrlendis, vatns og lofts í, á
og yfir þessum hnetti, sem er byggilegt
lífverum, þ. e. lífríkið. Höfundurinn
leggur mikla áherzlu á smæð þessa
svæðis og viðkvæmni, hann ræðir síðan
þróun lífsins á jörðinni, dýraríkið, til-
komu mannsins, sem hann segir að sé
eina dýrategundin, sem ástundi það að
berjast sín á milli þyrmandi engum,
hvorki konum, börnum né gamalmenn-
um og „þetta sérstæða form grimmdar er
nú iðkað í Víetnam, þegar ég er að skrifa
þessi orð“. Höf. fjallar siðan um mann-
fórnir guðunum til dýrðar og mönnun-
um til ábata og um þann guð, sem hef-
ur hvað ákafast verið dýrkaður, síðan
menn náðu yfirhendinni yfir náttúrunni
1 Mankind and Mother Earth. A Narra-
tive History of the World. Arnold
Toynbee. Oxford University Press
1976.
303