Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1884, Side 47

45
Sandafells, fað er nú auðsjáanlega óeiginlegt að telja með daln-
um fjalllendið kring um hann ; en það getur staðizt með því, að
hinir innstu bæir hafi talið landeign sína til Sandafells, og hinir
yztu til J>verár. f>að er og svo, að Hagi og Asólfsstaðir, sem
enn eru byggðir, eiga land til þ>verár. Lílca segja munnmæli, að
Stöng hafi átt land til Skúmstungnaár en Steinastaðir til Sandafells,
og að Hjalti Skeggjason hafi átt útibú eða selstöðu uppi á Álpta-
völlum, en hann bjó, að sögn, á Skeljastöðum.
Frá bæjum fjórsárdals, að fornu og nýju, skal nú skýrt eptir
röð, og svo glögglega sem föng eru á:
i. Hagi er enn í dag talinn með „dalbæjunum", en hann
stendur þó ekki í þ>jórsárdal sjálfum, því varla getur kallazt, að
hann nái lengra en fram að Gaukshöfða ; samt munu menn hafa
tileinkað dalnum alla hlíð Hagafjalls suðaustan megin, en það
kemur fyrir sama, því Hagi stendur sunnan undir fjallinu. En það
mun raunar vera svo til komið, að bærinn hefir áður staðið dálítið
austar og inn með fjallinu, og þannig getað talizt með „dalbæjun-
um“. Svo segir Landnámab. (5. p. 11. k.): „þ>orbjörn laxakarl
nam fjórsárdal allan ok Gnúpverjahrepp allan ofan tilKálfár ok bjó inn
fyrsta vetr at Miðhúsum ; hann hafði þrjár vetrsetur, áðr hann kom í
Haga. þ>ar bjó hann til dauðadags“. Líklegast þykir, að forbjörn
hafi verið annan veturinn að Hofi, en hinn þriðja undir Ntípih
Nú segja munnmæli: að þriðja veturinn varð þ>orbjörn bjargarlaus
fyrir sauði sína ; hann rjeð það af að reka þá til fjalls — því hon-
um höfðu reynzt því betri landkostir sem ofar var, — þá fann hann
auða jörð í brekkunum suðaustan í Hagafjalli framarlega. þ>ær
kallaði hann Líknarbrekkur, af því þær líknuðu sauðum hans. þ>á
sást hvergi steinn nema gnípa ein efst á brekkunum ; hana kallaði
hann Líkný (eða Likn-ný). Nú eru hamrar fyrir ofan brekkurnar,
þó ekki mjög brattir, en gnípan skagar fram úr alþakin litunar-
mosa. Hún er nú kölluð Lykný og brekkurnar Lyknýarbrekkur.
Um vorið færði |>orbjörn bú sitt þangað, og kallaði bæ sinn Haga,
segja munnmælin. þ>að er mjög líklegt, að hann hafi sett bæinn
undir hinar fögru Líknarbrekkur; má og vera hann hafi haft á-
trúnað á gnípunni, og sje þaðan sprottin sú sögn, sem líka er til,
að Lykný sje skessa, er hafi orðið að steini, er hún vildi draga
fjallið fram að ánni og lykja veginn inn í dalinn (verndarvættur
dalsins). Á flötunum undir brekkunum, lftið vestar en beint niður
undan Lykný, er rúst, sem ætla má að sje af bæ jporbjarnar. Auð-
sjáanlega er það bæjarrúst, og hefir hjer um bil sömu lögun sem
1) Menn þorbjarnar hafa svo fengið löndin. Sá er bjó undir Núpi
hefir ef til vill verið heygður í Skiphól hjá Minna-Núpi. það er dálítill
kringlóttur hóll með dæld í kollinum, sem sýnir að grafið hefir verið í hann.
Nafnið má hafa fornan uppruna.