Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1884, Side 60

58
bæ. Og því verður ekki neitað, að þó ekkert hraunflóð kæmi úr
gosinu, þá gat elddrífan verið svo þjett, og öskufallið svo myrkt,
að ekki væri færi undan að flýja, sjer í lagi frá næstu bæjunum.
En hafi bæirnir ekki hrunið af jarðskjálfta — sem ekki er
nein sögn um—þá er þó líklegra, að fólk hafi lifað í þeim fyrst í
stað, einkum þeim sem fjær voru, og svo getað flúið, er gosinu
ljetti, hafi það ekki varað lengi. .En nokkur ástæða er til að ætla,
að eldurinn hafi ekki verið mjög lengi uppi eða gjört fjarska mikil
landsspjöll, því dalurinn hefir von bráðar gróið upp aptur og orðið
skógi vaxinn að meira eða minna leyti. þ»að sýna meðal annars
kolagrafirnar í túnbrekkunni í Stöng, því enginn getur efazt um,
að þær sjeu yngri en byggðin. Hjer til kemur sú sögn, að byggð
hafi haldizt á Sandatungu lengi eptir þetta. þ>að er nú raunar
munnmælasögn, eins og þ>órunnarsagan, en rústirnar sýna, að hún
er sönn, því tvær hinar efri rústirnar á Sandatungu eru svo ólíkar
öllum öðrum rústum í dalnum, að þær hljóta að vera frá allt öðr-
um, og þá sjálfsagt síðari tíma. J>að er líka til önnur sögn, sem
styrkir þessa; hún er sú, að þegar Sandatunga var orðin ein eptir,
þá sótti fólk þaðan tíðir að Stóra-Núpi, og heitir síðan Tíðagata
hjá Sölmundarholti (sú gata skilur Núpsskóg frá almenningi, sem
þar hefir verið suður af holtinu, en er nú að mestu eyddur). þ>að
eru líkur til, að þjórsárdalur hefði byggzt aptur, áður langir tímar
liðu, ef plágurnar hefðu ekki komið í veginn, og Hekla síðan tekið
af tvímælin, því það er víst, að Heklugosið 1693 eyddi þ>jórsárdal
fyrir fullt og allt, með vikri og öskufalli. þ>á lagðist niður byggð
á Skriðufelli og Ásólfsstöðum um hríð, en Sandatunga lagðist al-
veg í eyði, og Eiríkur flutti að Haga, því sá sem þar bjó áður,
var flúinn þaðan, svo nærri lá, að byggð legðist þar líka niður. En
von bráðar hefir þó úr raknað, því Eiríkur bjó í Haga til elli og
var gildur bóndi. Byggð tókst og bráðum upp aptur á Skriðufelli
og Ásólfsstöðum og hefir haldizt síðan.
Eiríkur í Haga var nafnkunnur maður, og eru enn til margar
sögur um hann; þær eru allar einkennilegar og nokkuð forn-
mannlegar. Skal að lyktum setja hjer tvær þeirra, því þær lýsa
landskostum, sem þá vóru enn í Haga. Önnur er sú, að bóndinn
í Kolsholti falaði býlaskipti af Eiríki, og tjáði fyrir honum, hve
mikill heyskapur væri í Kolsholti. þ>á sagði Eiríkur: „Annað eins
og það getur kerlingin mín kroppað hjerna upp úr Sandflötunum“.
— Nú á dögum eru Sandflatirnar eigi grasgefnar.—Hin sagan er
sú, að kunningi Eiríks sendi dreng til hans með hest í taumi, og
bað hann ljá sjer skóg og hjálpa drengnum til að gjöra kol upp
á hestinn, því þá var Hagafjall allt skógi vaxið — nú sjást að eins
fáeinar hríslur hjer og hvar í klettum, þar sem menn ná ekki til.—
Eirikur fór með drengnum inn í fjall. þ>á er þar kom, spurði Ei-