Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1910, Page 19

19
færir vígsökina miður til laga eða til minni sáttar ennskildi.1) Það
er og beint tekið fram, að vígsakar aðili á ekki að fá neitt af nið-
gjöldum við aðra frændur, ef hann sættist á víg firir alþingis lof
fram. Sjest á þessu, að niðgjöld fjellu ekki niður, þó að sætst væri
á vígsökina, — þau fjellu jafnvel ekki niður, þó að vegandinn væri
drepinn (Grág. Kb. I 194—195) — enda eru þau lögdkveðin gjöld,
sem hver frændi hins vegna átti heimting á, og því hærri, sem
frændinn var náskildari, svo að þar komst varia sætt að. í niðgjalda-
sökinni var að sjálfsögðu hver einstakur, sem kröfu átti til niðgjalda,
rjettur aðili firir sig og þá, sem vóru jafnskildir hinum vegna manni
og hann, enda sjest það ljóslega á því, að sækjandi niðgjalda skildi
»telja frændsemi með þeim er sóttur og veganda og með sjer og hin-
um vegna« (Grág. Kb. I 202.—203. bls.). Þetta sínir að hver ein-
stakur frændi hins vegna var hjer sakaraðili í sinni niðgjaldasök.
Vilhjálmur Finsen heldur því fram, að aðili vígsakar haíi líka
verið aðili niðgjaldasakarinnar2), enn firir því finn eg enga
heimild í Grágás. Samt er það sjálfsagt, að aðilar niðgjalda-
sakanna gátu, ef þeir vildu, falið aðila vígsakarinnar að sækja
um niðgjöldin. Á vígsakir var oft sætst, ef báðir hlutaðeigendur sáu
sjer hag í því, eins og dæmin sanna í sögunum. Við þá sætt komu
first til greina vígsbœturnar eða rjetturinn, sem var 6 merkur eða 48
aurar (= 288 álnir = 2 hundruð og 48 álnir) vaðmála. Þessari
upphæð átti sakaraðili löglega heimting á. Enn þar næst kom til
álita, hve mikið fje vegandi skildi greiða til síknu sjers), og var þar
í fólgið endurgjald til sakaraðila firir kröfu hans til hálfra eigna veg-
andans. Þessi upphæð var komin undir þvi, hve vegandinn var
auðugur og átti mikið undir sjer, og hlaut því að verða mjög mishá,
því hærri, sem maðurinn var auðugri og tignari. Ef vjer tökumtil
greina, að hjer er um sætt að ræða, sem vegandinn varla gekk
blásnauður frá, að frá eigum veganda varð að telja allar skuldir,
þar á meðal rjettinn, sex merkur vaðmála, og loks að vígsakaraðili
átti ekki tilkall til meira enn helmings af skuldlausum eigum veg-
anda, lætur það mjög nærri eftir efnahag íslendinga, að þetta síknu-
gjald hafi að jafnaði verið 4 merkur firir óbreittan frjálsan mann.
Enn þessi tvö gjöld samlögð, rjetturinn og síknugjaldið, eru einmitt
manngjöldin, áætluð firir óbreittan mann 10 merkur vaðmála = 4
hundruð vaðmála = hundrað silfurmetinna álna eftir dírleikshlut-
») Grrág. Kb. I 194. bls.
!) Annaler f. nord. oldkyndigbed og hist. 1850, 270. bls. Orðasafn við (irág.
undir niðgjöld.
8) Sbr. Grrág. Kb. I 194. bls. Bjarnar s. Hitd. (Boer) 34. k. 75. bls. o. fl. st.