Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Side 91

JÓLGEIRSSTAÐIR
91
í Ási bætti þess vegna úr brýnni þörf stórbændanna þar. Má vera,
að hann hafi verið búinn að ganga úr skugga um það sjálfur. Höfð-
ingjarnir, sem réðu fyrir eigninni frá hans dögum og fram á 17. öld
hafa efalaust kunnað að notfæra sér það allflestir. Enda var Ás-
torfan, meðan öll ítök kirkjunnar voru í blóma, talin ein allra
bezta jarðeign í Rangárvallasýslu. Kolbeinn bóndi gaf fleiri kirkj-
um góðar gjafir fyrir sinni eilífu velferð, og ef hann hefur búið í
Ási, tel ég fráleitt, að hann hafi gefið sinni eigin kirkju ónýta
jörð, sem væri af sér gengin af uppblæstri. Er ekki gott að sjá,
hvaða sáluhjálp það hefði verið — Jólgeirsstaðir ættu því að hafa
getað verið óskemmdir og í fullu gildi sem bújörð um 1400.
Ekki hefur verið ljóst um tilvist Kolbeins Péturssonar eða dval-
arstað. En náin tengsl hans og Þuríðar við jörðina Ás er tæplega
hægt að skýra öðruvísi en að Kolbeinn hafi átt Ás og að vísu Jól-
geisstaði, annars hefði hann ekki haft ráðstöfunarrétt á þeirri jörð
í sínu nafni. Kolbeinn virðist því hafa verið uppi á síðari hluta 14.
aldar og ef til vill lifað fram yfir aldamótin 1400, eins og lýst
hefur verið hér að framan.
Það má skjóta því inn í, að auk þess sem áður greinir gaf Kol-
beinn Kálfholtskirkju, samkvæmt Kálfholtsmáldaga frá 1386, fer-
tuga gröf og þerrivöll undir í Krókslandi.21 Árbæjarkirkju gaf
hann kaleik, 6 aura að þyngd22 (2 hdr. á landsvísu, ef kaleikurinn
var úr skíru silfri), og í Vilchinsbók er síðast í máldaga Oddakirkju
sagt frá því, að Kolbeinn hafi gefið þeirri kirkju hálfa jörðina
Garðsvika, 12 ær og 2 kýr, með þeim skilmála, að þar skal syngj-
ast 30 sálumessur í Odda árlega fyrir hans sál og allra annarra
kristinna manna. Lúka 10 aura prestinum í sína rentu fríða.23
Eftirtektarvert er það, að í máldögum þeim, sem áður er minnzt
á, er hvergi getið um jarðarhundraðatal í Ástorfunni, hvorki jarð-
arinnar sjálfrar né ítaka kirkjunnar. Þó var það siður, ef segja
mætti, á næstu bæjum, t. d. átti Oddakirkja 1270 tvö hundruð í
Þykkvabæjarfjöru24 og hálfkirkjan í Vetleifsholti átti samkvæmt
máldagauppskrift um 157825, fjögur hundruð í fjöru. Þess vegna
er ekki hægt að gera sér grein fyrir, hver hafi verið upphafleg
jarðarhundraðatala Jólgeirsstaða eða norðurhluta Ástorfunnar.
21 DI III, bls. 394.
2 2 DI IV, bls. 87.
2 3 DI IV, bls. 76.
24 DI II, bls. 88.
2 5 DI XV, bls. 658.