Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Page 99

JÓLGEIRSSTAÐIR
99
afkomumöguleika á hverri jarðeign sýslunnar og hvernig hún var
setin að kunnugra manna áliti.
Að fráskilinni jarðeigninni Þykkvabæ, sem skarar langt fram úr,
er Ás talin ein hinna dýrmætari eigna í sýslunni. Landskuld telja
þeir vera hæfilega átta hundruð á landsvísu og leigukúgildi tólf
eins og verið hafði, en til viðbótar ætluðu þeir tuttugu eignarkúgildi,
sennilega á heimajörðina. (Eignarkúgildi á sjálfsábúð er nýmæli í
reikningsbókinni). Er auðsætt, að hinir vísu menn hafa talið land-
kosti í ágætu lagi, og er það fróðlegt til samanburðar við önnur um-
mæli fyrr og síðar.
Biskuparnir Þórður Þorláksson og Jón Vídalín endurtaka í vísi-
tazíugerðum sínum bókfærslu Brynjólfs biskups í hans vísitazíu-
gerðum og vísa til hennar. Nær sú greinargerð fram til ársins 1719.
f Jb. Á. M. árið 1709, gefur Bjarni Gíslason lögréttumaður í Ási
lýsingu á ásigkomulagi Jólgeirsstaða.37 En hann hafði veriö eig-
andi Ástorfunnar og kirkjunnar og var nú ábúandi á heimajörð-
inni. Er frásögn hans á þessa leið: „Er sögn manna, að í gam-
alli tíð hafi hér byggð verið, og eru þar merki til tóftabrot af grjóti,
sem til vottar, líka mannabein og tegund af málmi, er kemur úr
sandinum nær blástur gengur. Þetta plátz og þar umkring er nú
sandi kafið að lengd sem svarar til hálfri bæjarleið. Á kirkjan í
Ási þessa Jólgeirsstaði, þeir hafa ekki byggðir verið frá elztu
manna tíð, og löngu fyrr, kunna og aldrei aftur að byggjast, því
þetta er allt eyðisandur, sem áður sagt er“.
Á uppblásturinn verður síðar minnzt. En með tilliti til framan-
ritaðra ummæla er rétt að minnast þess, að úr nálega hverri ein-
ustu jarðarlýsingu í Jb. Á. M. skín almennt vonleysi og kvíði jarð-
eigenda og leiguliða fyrir nýjum álögum og hækkandi landskuld-
um. Menn drógu úr kostum jarða sinna eða eigna, en ýktu um
ókostina á sama hátt. Og það er ekki of mikið sagt, að Bjarni
í Ási var enginn eftirbátur í því. Hann kvartar um, að lækirnir
Rauðalækur og Steinslækur beri sand og möl á engjar hinna ýmsu
hjáleigna og eyðileggi þær, en varast að geta um það, að jafnframt
bæti þeir grasvöxtinn. — Hann viðurkennir, að ofboðlítil silungs-
veiði sé frá Hóli, af því bóndinn á Efri-Hömrum hafði gloprað
því út úr sér, að Markús, tengdafaðir Bjarna, hefði áður haft
silungakistu í læknum, fyrir landi beggja jarðanna. Annars væri
engin veiði fyrir Ásjarðalandi, og var þó vitaskuld veiði í báðum
3 7 Jarðabók Á. M. og P. V. I, bls. 365.