Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Page 105

JÓLGEIRSSTAÐIR
105
lægri og raklendari blettur. Þar norður af hefir verið langt og víð-
áttumikið holt, áframhald, í suður, af Borgarholti (þar sem ær-
húsin í Áshól eru enn). Hefir það tekið yfir stórt svæði, og vestast,
frá áðurnefndum ærhúsum, legið alla leið niður undir Sel. Smá-
dældir hafa verið í holti þessu, allstórar. Suður frá holtinu hefir
verið annað holt, nokkuru minna um sig, en töluvert hærra. Sunnan
á því stóð bærinn á Jólgeirsstöðum, og mætti því kalla það Bæj-
arholt. Það hefir verið bratt að austan, og hefir kirkjugarður-
inn ef til vill náð austur á brún þess. Framhald götunnar frá Sum-
arliðabæ hefir verið austan í því. Milli þessara holta, Borgar-
holts og Bæjarholts, rann Lænan og rennur þar enn, úr Hald-
gili. Kvíslast hún nokkru vestan við Bæjarholtið; rennur önnur
kvíslin sunnan við bæinn Sel, suður Nesið og í Steinslæk, en hin
beina leið norðan við Sel og þar í lækinn. Meðfram Lænunni hefir
vitaskuld verið mýrlend eða raklend ræma beggja megin, og hefir
hún að nokkru leyti haldið niðri uppblæstri Bæjarholtsins norð-
an frá. Suður af Bæjarholtinu hefir verið mýri, áframhald af
Bótinni og Nesinu og náð saman við mýrarræmur meðfram Ásn-
um. Má vera, að smárimar hafi verið í útsuður frá bænum Jól-
geirsstöðum, en þar hefir allstórt svæði blásið upp frá því um
aldamótin síðustu, en er nú að mestu gróið upp aftur.
Ef dæma má eftir smáskellum og svöðusárum, sem víða hafa orðið
í Holtunum, þar sem norðaustannæðingurinn hefir náð í götubarm
eða rotur á mótum mýrar og þurrlendis, er ekki ólíklegt, að snemma
hafi byrjað skemmdir í austurhlið Bæjarholtsins, og eins og fyrr
segir ef til vill fyrst byrjað þar. En nú er það almennt talið, að
uppblásturinn á Jólgeirsstöðum hafi byrjað austur við Steinslæk,
hjá Svartabakka, og étið sig vestur rimateygingar eða valllendis-
brúnina, sem áður er getið um. Segja munnmæli, að byrjun skemmd-
anna hafi verið sú, að grá hryssa ein hafi lagzt afvelta í götuna
fremst á lækjarbakkanum og sparkað upp báðum götubörmunum,
og á þann hátt hafi myndazt smáflag og upprót, sem norðaustan-
næðingurinn síðan náði tökum á. (Sögn Baldv. Einarssonar söðlasm.
o. fl). Hvað sem þessari sögn líður er víst, að vestan lækjarins
hefir einhvern tíma myndazt mjór og langur gári og strokan úr
honum staðið á austurbrún Bæjarholtsins og bæinn á Jólgeirsstöð-
um. Það er og jafnvíst, að gári þessi hefir verið í fjöldamörg ár að
stækka og lengjast, áður en nokkurt verulegt tjón hlauzt af á Jól-
geirsstöðum. Vitaskuld hefir stafað mesti óþrifnaður af strokunni.
Þetta hefir þó allt gróið upp aftur öðru hverju, meðan gróðurinn