Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Page 112

112
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
staðasandur; er hún örblásin ofaní grjótmöl allt fram að rústun-
um. Þar sem bærinn stóð, er þó ekki allur jarðvegur blásinn burt.
Þykkur moldarbali er undir þeim liluta rústarinnar, sem virðist
hafa verið frambærinn. Sér þar fyrir undirstöðum hér og hvar, og
sýnast hafa verið 4 hús í röð og snúið stöfnum fram, til suðausturs.
Því svo virðist bærinn hafa snúið. Allt er það þó óglöggt, því hið
bezta af grjótinu hefur verið tekið upp og flutt heim að Seli. Undan
afturhluta bæjarins er allur jarðvegur blásinn, og liggur grjótið
í dreif á melnum; en hið bezta er flutt heim að Seli. Á hlaðinu hefur
verið bænhús og kirkj ugarður. Þar er öll mold blásin burt, en eítir
er aðeins grjótdreifir og lítið af mannabeinaleifum. Guðmundur
bóndi Ólafsson í Seli fann þar fyrir fám árum heila höfuðkúpu, og
kom hann henni innundir hellubjarg mikið, er þar liggur, og mun
hafa verið við dyr bænhússins eftir aðstöðu að dæma. Litlu austar
eru grjótdreifar, sem geta verið úr fjós- og heystæðisrúst eða öðr-
um peningshúsum. Hvenær bærinn hefur eyðzt, er ekki hægt að
segja. Hans er ekki getið í jarðatali Johnsens, og mundi það þó
vera, ef hans væri getið í jarðabók Árna Magnússonar. Lítur að
því leyti út fyrir, að hann hafi eyðzt fyrir æðilöngu. En eftir því
sem staðurinn lítur út, þætti mér líklegt, að hann hefði eigi eyðzt
mjög snemma.“ —
Brynjúlfur frá Minna-Núpi hefur sennilega verið þarna á ferð
um 1897. Er frásögn hans greinargóð, það sem hún nær, og kemur
heim við hinar munnlegu frásagnir, sem ritaðar eru hér að fram-
an, þótt hann hafi verið ofurlítið áttaviltur. Hvort hann hefir sett
Jólgeirsstaðasandur, af því honum hafi þótt það líklegast (ekki mun-
að nafnið á sandinum) eða honum hafi verið sagt, að það væri hið
upprunalega og rétta nafn, skal ósagt látið. Hin áður tilvitnuðu um-
mæli séra Brynjólfs í Kálfholti gætu bent til þess, og eins lýsingin
frá 1709 í Jb. Á. M. En Brynjúlfur frá Minna-Núpi hefur hitt alveg
rétt á það, að staðurinn hafi „eigi eyðzt mjög snemma“. Má vera
að það séu áhrif frá Guðmundi bónda Ólafssyni í Seli, en hann
átti þar heima um hríð.
Eitt er enn athyglisvert við allar þessar frásagnir: þegar Ásmenn
hættu að skipta sér af eða telja Jólgeirsstaði sér til nytja, hefur
grjótnámið og rifrildið hafizt í mannvirkj unum þar, svo um mun-
aði. Og enn fremur er það ljóst, af framanrituðu, að töluvert meira
en helmingur af hinum núverandi Selsandi, eða áður en hann tók að
gróa upp á ný, hefur blásið upp á síðustu 100 árum og aðallega á
tímabilinu 1880—1920.