Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1966, Page 113

JÓLGEIRSSTAÐIR
113
Hinn 5. júní 1955 kom ég enn að Jólgeirsstöðum, og var með
mér Ólafur Ólafsson í Lindarbæ. Mældum við með stálbandi svæðið,
sem hellubrota-dreifin þekur. Þó er þess að geta að hrúkan, eða það
sem enn er eftir af J ólgeirsstaðahólnum, er vestarlega á miðri dreif-
inni og suður úr henni er langur rani, sem fokið hefur ofan af
hólnum, þannig að við gátum ekki mælt suðurhliðina, þ. e. ekki náð
beinni línu þar. Vesturhliðin reyndist 87 m, en austurhliðin 84 m,
norðurhliðin, eða breiddin milli þessara tveggja lína norðast, var
57 m. Og frá norðurlínunni að hólnum sjálfum voru 21 m af örfoka
grjótdreif. Austur frá austurhliðinni, þar sem við mældum, er
moldarlág, dálítið gróin; þar ber lítið á helludreif. Vestur-austur-
lína lágarinnar er 36 m. Þar austur af eru rimateygingar 95 m til
austurs, norður-suður-línan 23 m. Þessum rimateygingum hefi ég
ekki tekið eftir fyrr, en Brynjúlfur frá Minna-Núpi hefur veitt
þeim athygli. Virðist þar votta fyrir undirstöðu úr grjóti, að
fimm eða sex tóftum, þ. e. annaðhvort hafa tvær verið sambyggð-
ar eða húsið hlutað í sundur í miðju. Sennilega hafa hér verið ein-
hvern tíma útiliús. Þau hafa staðið nokkurn veginn í beinni línu
austur frá bænum, en þó nokkurt bil á milli þeirra allra, þ. e. þau
hafa verið sérstæð öll, að undanteknu því sem áður er getið um.
Öll hafa þau snúið frá norðaustri til suðvesturs, og þannig ætla ég,
að bæjarhúsin sjálf hafi snúið, eða réttara sagt snúið stöfnum að
ósum Þjórsár.
Hrúkan sjálf hefur látið mjög á sjá frá því í fyrra (1954). Hef-
ur blásið mjög úr henni ofanverðri, bæði að austan og norðan. Er
hún nú ekki lengur þverhnípt þeim megin, heldur skagar sandsteins-
brúnin langt út úr neðan við miðja hrúkuna. Það er auðsætt, að
hún hefur ekki þolað hina langvinnu þurrka 1954 né heldur hina
þrotlausu landnorðannæðinga í vor, 1955. Jólgeirsstaðahóll þolir
ekki mörg slík áföll til viðbótar. Hann hlýtur því að hverfa í ald-
anna djúp, áður en langt líður.47
Og einhver hefur haft á brott með sér íhvolfa steininn, sem var
uppi á hólnum 1954 og áður er um getið. Getur vel verið, að fleiri
steinum hafi verið hnuplað þar í ár, þótt ég hafi ekki veitt því
athygli.
Þótt fátt segi af atburðum á þessum bæ, sýnir hin víðáttumikla
4 7 Svo sem sjá má á ártölum þeim, sem hér koma fram, er nú alllangt síðan grein
þessi var fullsamin. Hefur hún beðið nokkur ár birtingar í Árbók. En höfundur-
inn, Ásgeir Ólafsson frá Lindarbæ, hafði lagt síðustu hönd á hana til prent-
unar, þegar hann lézt 27. apríl 1962. — Ritstj.
8