Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1991, Blaðsíða 39

UM ROKKA
43
102. Jón Jakobsson, bls. 47-48, 1. neðanmálsgrein: ... „víst er það, að sá ypparligi sýslumaður
Jón Benediktsson innfærði fyrstur vefstól að Rauðuskriðu í Norðursýslu. Nú eru hér um
100 vefstólar í Vöðluþingi og mörg hundruð rokka, en kljágrjótavefstaðir og kerlinga-
snælduspuni enn forni aflagður að mestu ef ei öllu leyti síðan 1768, en vefstólar voru
eigi áður margir." Ævisagan er skrifuð á árunum 1794-1808. Jón Benediktsson (f. 1714?,
d. 1776) fékk Þingeyjarþing 1734 og hélt til æviloka; sjá ÍÆ, III, bls. 59-60.
103. Jón Espólín (1854), bls. 133.
104. Þjóðháttaskráning Þjóðminjasafnsins, XIV. Ull og tóvinna, II. Handrit í Þjóðminjasafni íslands.
ÞÞ 1245, f. 1880; þessi heimildarmaður sá aldrei rokk með hliðarhjóli, en segir að í æsku
sinni hafi aðeins verið „notaðir rokkar innfluttir frá Danmörku." Álit manna á útlendum
rokkum hefur verið upp og ofan, sbr. ÞÞ 1144, f. 1877: „Útlendir rokkar þóttu aldrei
góðir, voru stórir og ljótir;" og ÞÞ 1110, f. 1884, sem segir að 'danskir rokkar' hafi verið
stórir og sterklegir. - Tvær athyglisverðar frásagnir eru til urn lestun rokka í Danmörku
í skip til Islands frá því um miðja 19. öld, en útflutningur á þeim var að sögn talsverður
(en ret stor Artikel). I öðru tilvikinu, í Kaupmannahöfn, voru spunarokkarnir, rauðir eða
svartir, settir efst í lestina (án umbúða?) ofan á annan stykkjavarning, en ósekkjuðum
rúgi síðan „sturtað" yfir þannig að öll holrúm fylltust og varningurinn skorðaðist; í hinu
tilvikinu, í Koge, voru aðeins lestaðir rokkar og rúgur, rokkarnir fyrst og aðalfarmurinn,
rúgurinn, látinn skorða þá á eftir; sjá Matth. Thordarson, Dansk-islandsk samhandcl 1787-
1942. Et mindeskrift udgivet af Islandsk handelsforening i Kobenhavn (Kobenhavn, 1942), bls.
52; og Olsen, bls. 31.
105. Sjá Sigfús Blöndal, tafla IV (skýringarmynd); Árni Böðvarsson, bls. 782, skýringarmyndir
R3; Halldóra Bjarnadóttir, bls. 41-45, skýringarmynd á bls. 44; og Hulda Stefánsdóttir,
Tóvinna. Skýringar með litskyggnum ([Reykjavík], 1984), bls. 3, 6-7,11-13 og 16; skýringar-
myndir bls. 6-7.
106. Sbr. svör við Þjóðháttaskráning Þjóðminjasafnsins, XIV. Ull og tóvinna, II. Handrit í Þjóð-
minjasafni Islands.
107. Höfundur lærði vísuna af Guðjóni Guðlaugssyni, trésmið, tengdaföður sínum, Lokastíg
26, Reykjavík, 1.11.1970.
108. Magnús Stephensen, Eptirmæli Atjándu Aldar eptir Krists hingadburd (Leirárgordum vid
Leirá, 1805), bls. 114. Jón Espólín (1854), bls. 133, segir um notkun rokka strax eftir
aldamótin (1803) að þá hafi færst inn og fjölgað rokkum „um Sudurland, er ádr voru
ótídir nema nyrdra."
109. Lbs. 220, 8vo, bls. 428. Orðabókarhandrit þetta var í höndum Hallgríms Scheving, yfir-
kennara við Bessastaðaskóla, en höfundur þess er óþekktur. Heimildin er fengin 10.3.1992
af „gulum seðli" í seðlasafni í Orðabók Háskóla íslands, en aðrar upplýsingar í skrá þar
um orðtekin handrit.
110. Halldóra Bjarnadóttir, bls. 43-44 og 137. Á bls. 44 segir ennfremur: „Litla rokka nefndi
Olöf 'kana.'"
111. Þórður Tómasson, Frá horfinni öld (Reykjavík, 1964 a), bls. 92, segir einnig að Bjarni hafi
sjálfur spunnið þráð á rokkinn og unnið úr honum voð í vefstólnum. Bjarni Bjarnason
bjó á Kirkjulandi í Landeyjum, en fluttist til Utah í Bandaríkjunum á efri árum og andaðist
þar; ibid, bls. 92-95. Höfundur þakkar Þórði Tómassyni fyrir að benda sér á þessa heimild.
í bréfi Þórðar til höfundar 12.5.1992 segir ennfremur að vitneskjuna um skotrokk Bjarna
hafi hann fengið frá Valgerði Sigríði Ólafsdóttur kennara, Eystri-Sólheimum í Mýrdal (f.
1908), en móðir hennar, Sigríður Þorsteinsdóttir frá Hvoli (f. 1866, d. 1956), var systurdóttir
Bjarna. Sbr. einnig Ólafur Þ. Kristjánsson, Kennaratal á íslandi, II (Reykjavík, 1965), bls.
243.
112. f Þjóðháttaskráning Þjóðminjasafnsins XIV. Ull og tóvinna II. Nóvember 1965.
113. ÞÞ 1258, f. 1880; ÞÞ 1165, f. 1881; ÞÞ 1135, f. 1887; ÞÞ 6265, f. 1896; ÞÞ 1200, f. 1899; ÞÞ
7456, f. 1907; ÞÞ 5903, f. 1914; ÞÞ 1136, f. 1929; ÞÞ 3627, f. 1917.