Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1991, Blaðsíða 132

136
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Umfjöllun um fyrri athuganir á rústastöðunum í Hrafnkelsdal er ýtarleg,
og uppdrættir af þeim byggðaleifum sem var að sjá þar meðan á þessari
rannsókn stóð eru skýrir. Ég saknaði hins vegar frekari túlkunar Svein-
bjarnar sjálfs á sumum rústastöðunum sem hann skoðaði. Að Fremstaenni
skoðaði hann t.d. blásna ferhyrnda rúst, að innanmáli um 4xl0m, athygl-
isverða að stærð segir Sveinbjörn (bls. 49), en skýrir ekki af hverju hann
telur svo vera. Fyrir lesendur sem ekki eru kunnugir fræðunum þarfnast
þetta skýringar. Það er ljóst, að erfitt getur verið að túlka rústir af yfirborði
einu saman, jafnvel þar sem litlar prufuholur hafa verið gerðar og mann-
vistarleifar hafa komið í ljós. Sem dæmi má nefna að erfitt getur verið að
greina á milli venjulegs bæjar og sels, þar sem svipaðar athafnir fóru fram
á báðum stöðum. Túlkun þess sem rannsókn stundar er þó sú besta sem
völ er á og vel þess virði að hún sé látin í ljós. Sveinbjörn veltir þessum
túlkunarvandamálum nokkuð fyrir sér á bls. 96-7, en hefði mátt gera það
í umfjöllun hinna einstöku rústastaða, þar sem hann tínir til ummæli ann-
arra um þær, en ekki er alltaf alveg ljóst hver skoðun hans sjálfs er. Sagt
er að byggðaleifar eldri en 1158 séu á 16 stöðum í Hrafnkelsdal. Telur
Sveinbjörn að bæir hafi verið á 16 stöðum í dalnum fyrir 1158? Hann virðist
halda því fram, en það er þó ekki alveg ljóst. Það hefði verið gagnlegt að
fá fleiri yfirlitskort eins og það sem er á bls. 74 með mismunandi táknum
til að sýna þróun byggðarinnar. T.d. þeirra 11 staða sem byggt var á eftir
1158. Hvaða upplýsingar veita t.d. gjóskulögin frá 1362 og 1477 um byggð-
ina? Hversu margir bæir voru í byggð þegar 1477 lagið féll? Er almenn
staðfesting á því í jarðlögum að þetta gos hafi lagt alla byggð á svæðinu í
eyði, eins og haldið er fram á bls. 93, eða er þessi staðhæfing að mestu
byggð á vitnisburði ritaðra heimilda? Þetta kemur ekki nógu Ijóst fram í
umfjölluninni.
Kaflinn um Brúardali og nágrenni er mun styttri en sá um Hrafnkelsdal,
enda var þar minna um byggðaleifar. Fróðlegt hefði verið að fá nánari
útlistun á eðlismun þeim sem sagður er vera á byggðaleifum Hrafnkelsdals
og Brúardala. Gæti meiri dreifð byggðaleifa á Brúardölum t.d. haft eitthvað
með landgæði að gera? Samanburður sá sem gerður er á byggðinni í Hrafn-
kelsdal og í Mikla- eða Stóradal á Grænlandi er athyglisverður, og fáum
við vonandi að heyra meira um hann síðar á öðrum vettvangi. Bent er á
mismun á hæð yfir sjó í dölunum tveimur, en hvaða merkingu hefur það?
Gaman hefði verið að sjá kort af grænlenska dalnum með byggðaleifum
merktum á til samanburðar við þá íslensku.
I flestum tilfellum er ógerningur að vera viss um ástæður fyrir eyðingu
byggðar sem engar ritaðar heimildir eru til um. Einu áþreifanlegu vísbend-
ingar slíks gæti verið að finna í jarðlögum, t.d. í mynd uppblásturs eða