Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1991, Page 67

ALDURSGREININGAR MEÐ GEISLAKOLI
71
um eðlisfræðirannsóknir við Háskóla íslands. Hann heimsótti rannsókna-
stofu Libbys í Chicago (Libby var þá reyndar hættur þar) 1955 og nokkru
síðar aldursgreiningastofuna í Kaupmannahöfn. Þegar Eðlisfræðistofnun
Háskólans var sett á laggirnar 1958 hafði hin unga og fjárvana stofnun ekki
bolmagn til að ráðast í svo metnaðarfullt verkefni, það var geymt en ekki
gleyrnt. Með miklum framförum í rafeindatækni á síðari árum, ýmsum
endurbótum í geislamælingum og í gerð mælisýna, hefur þetta verkefni
jafnt og þétt orðið viðráðanlegra.
Þegar aldursgreiningar á íslenskum fornleifum sýndu að C-14 aðferðin
mundi vart nýtast fornleifarannsóknum okkar sem skyldi nema mögulegt
yrði að auka nákvæmnina og mæla mun fleiri sýni en áður, tók ég að skoða
vandlega möguleika á að bæta C-14 mælitæknina með því að einfalda nem-
ana og nýta tækni sem ég hafði þróað í samvinnu við Forskningscenter
Riso í Danmörku. Hún byggðist á því að fjölga geislanemum við mælingar
á veikum sýnum sem þarf að telja lengi. I þessurn nýju kerfum voru 4-8
mælinemar í hnapp í stað kerfis með aðeins einum eða tveimur mælinem-
um, en nýjungar í rafeiirdatækni höfðu einfaldað mjög slíka lausn.
Ég vildi nú hanna kerfi til aldursgreininga sem byggðist á sömu grunn-
hugmynd og ná þannig auknurn mæliafköstum og meiri nákvæmni. Þess-
ari hugmynd er lýst í skýrslu frá Raunvísindastofnun Háskólans (Páll
Theodórsson, 1985) og með styrk frá Vísindasjóði var ráðist í verkefnið árið
1985. Nokkru síðar, þegar líklegt var talið að þróunin gæti leitt til mæli-
kerfa sem rnætti selja erlendum rannsóknastofum, veitti Rannsóknasjóður
Rannsóknaráðs ríkisins styrk til verkefnisins og var umfang þess þá aukið.
Var nú tekið að kanna möguleika á að endurbæta bæði vökvasindur- og
gaskerfi. Ungur eðlisfræðingur, Sigurður A. Einarsson, var ráðinn til að
vinna að verkefninu og hefur hann unnið að þróun vökvasindurkerfa, en
ég að gaskerfunum.
Vinna Sigurðar hefur nú skilað árangri sem hefur farið fram úr vonum
okkar og er nú vökvasindurkerfi, sem nefnist Kvartett, fullhannað og er
útflutningur þegar hafinn. Með Kvartett hefur orðið bylting í vökvasind-
urtækni C-14 aldursgreininga, því þetta kerfi er einfalt og afkastamikið.
Mikilvægur hluti af þróun bæði vökvasindurkerfisins og væntanlegs
gaskerfis hefur verið rannsókn mín á grunntölu geislamælingakerfa. Hún
byggist bæði á eigin mælingum og ítarlegri samantekt, úrvinnslu og ný-
túlkun á ýmsurn eldri rannsóknum. Á grundvelli þessarar vinnu hef ég nú
lagt fram tillögu um nýtt gasteljarakerfi sem verður mun einfaldara en eldri
kerfi og væntanlega allnokkru betra. Það verður væntanlega prófað síðar
á þessu ári og ef það skilar þeim árangri sem vænst er verður þar um
svipaða framför að ræða og í vökvasindurkerfi Sigurðar. Gangi þetta fram