Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Blaðsíða 15

FORNLEIFAR Á ARNARHÓLl
19
fiski í kaupstað. Kvaðir Arnarhólsbænda voru ýmsar t.d. að flytja Bessa-
staðamenn til Viðeyjar og til baka hvenær sem þeim þóknaðist bæði á
nóttu sem degi. Þessu til viðbótar komu tveir dagslættir í Viðey á ári, einn
á hvorn bónda og skyldi bóndinn fæða sig sjálfur í þessum ferðum. Við til
húsaviðgerðar áttu bændur að útvega sér sjálfir en torf og eldivið sóttu
þeir í land Reykjavíkur.'
Eins og áður hefur komið fram fengu embættismenn fangelsisins býlið
til ábúðar sem launauppbót. Fyrir utan þessa embættismenn bjuggu ýms-
ar fjölskyldur á Arnarhóli uppfrá þessu, en þær stóðu oftast stutt við. Síð-
asti ábúandinn á Arnarhóli var Sveinn Ólafsson. Þar bjó hann til ársins
1828. Hann var faðir Málfríðar sem þótti fríðust kvenna í Reykjavík um
1830.h Árið 1828 þótti Arnarhólsbýlið vera kaupstaðnum til mikillar
óprýði. Það var Peter Fjelsted Hoppe stiftamtmaður sem stóð fyrir því að
rífa býlið og þótt það gott framlag til fegrunar bæjarins. Á þessum tíma
var býlinu lýst sem kofaþyrpingu eða rústum, þannig að ekki hafa bæjar-
húsin verið ásjáleg seinustu ár sem þau voru í notkun.'
Oft var rætt um það í skipulagsnefnd Reykjavíkur hvort nota ætti Arn-
arhólinn sem byggingarlóð eða hvernig mætti nota svæðið. Ýmsar hug-
myndir komu fram en síðan var ákveðið að stytta Ingólfs Arnarsonar
landnámsmanns skyldi standa efst á hólnum."’
Haustið 1923 var hafist handa við að reisa stall undir styttuna og í febr-
úar 1924 var styttan síðan alhjúpuð að viðstöddu miklu fjölmenni. Stytt-
una gerði Einar Jónsson en Iðnaðarmannafélag Reykjavíkur sem stofnað
var árið 1867, stóð fyrir framkvæmd verksins. Við framkvæmdirnar komu
upp ýmsir gripir og var skrifað um það í blöðin hvort ekki ætti að rannsaka
hólinn en ekkert var gert. Svo virðist sem staðsetning Arnarhólsbýlisins
hafi verið algerlega gleymd um 1920, 92 árum eftir að það var rifið.
Aðferðafræði og markmið rannsóknarinnar
I upphafi var ætlun Árbæjarsafns að fylgjast aðeins með framkvæmd-
um á hólnum og ráðast ekki í uppgröft. Því má segja að rannsóknin á hóln-
um hafi verið tvíþætt. Annars vegar var fornleifaeftirlit á öllu svæðinu, en
hins vegar voru rústir efst á hólnum grafnar upp. Fornleifauppgröfturinn
sjálfur kom ekki til fyrr en að augljóst þótti að engar framkvæmdir yrðu á
hólnum nema að fornleifarannsókn lokinni.
Markmið rannsóknarinnar var að grafa eingöngu upp það sem nauð-
synlegt var til að ljúka endurhönnun hólsins, og koma þannig í veg fyrir
að mikilvægar upplýsingar um búsetu á Arnarhóli glötuðust.