Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Blaðsíða 58

62
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
aðist fólki sýn til þekktra staða, óþekktra landa og annarra þjóða. Mynd-
irnar gegndu líku samfélags- og afþreyingarhlutverki og sjónvarp og
kvikmyndir gera nú.
Mörg fyrirtæki sem sérhæfðu sig í þessari framleiðslu spruttu upp er-
lendis. Þetta varð fljótt alþjóðlegur iðnaður, dæmi eru um að skýringartext-
ar á slíkum myndum hafi verið á allt að sex tungumálum. Gefnir voru út
prentaðir listar sem panta mátti eftir þær myndir sem fólk hafði áhuga á.
London Stereoscopic Company gaf til dæmis út pöntunarlista á fyrra blóma-
skeiði myndanna þar sem hægt var að velja úr „10.000 hópmyndum og
landslagsmyndum frá fegurstu krókum og kimum náttúrunnar til hæstu
jökla hennar".4 Engar myndir frá íslandi mun þó að finna í þeim lista.
I Danmörku hafði Peter L. Petersen, er síðar tók upp eftirnafnið Elfelt
og varð konunglegur hirðljósmyndari, forystu í fjöldaframleiðslu stereó-
skópmynda á síðara blómaskeiði þeirra um síðustu aldamót. Hann tók
bæði myndir sjálfur, en einnig keypti hann slíkar ljósmyndaplötur frá öðr-
um ljósmyndurum, m.a. frá Magnúsi Ólafssyni. „Stereoskop-Galleri" hans
hefur að geyma yfir 8.000 myndir frá ýmsum þjóðlöndum.' Rétt rúmlega
200 myndir frá Islandi eru í safni Elfelts í sex syrpum, sem spanna tíma-
skeiðið frá 1900 til 1930.
En hverjir fengust við að taka slíkar myndir á Islandi?
II. Sólmyndamálarinn
Arið 1860 var gerður út leiðangur til að kanna hvort unnt væri að leggja
símalínu um sæstreng frá Norður-Ameríku um Grænland, Island, Fær-
eyjar og Hjaltland til meginlands Evrópu. Forgöngumaður leiðangursins
var bandarískur ofursti, Taliaferro Preston Shaffner, en hann hafði fengið
konunglegt leyfisbréf til að leggja síma þessa leið fyrir eigin reikning árið
1854. Leiðangurinn er kenndur við seglskipið Fox, farkost leiðangursmanna.
Alls voru leiðangursmenn 39, þar með talin áhöfn skipsins.
Þrír þeirra koma við okkar sögu. Það eru Arnljótur Ólafsson alþingis-
maður og Th. Zeilau, liðsforingi í fótgönguliði danska hersins, en þeir
voru sérlegir umboðsmenn dönsku stjórnarinnar í leiðangrinum. Eftir þá
Arnljót og Zeilau liggja frásagnir úr leiðangrinum. Arnljótur skrifaði dag-
bók í leiðangrinum’', en Zeilau gaf út bók um hann. Þriðji leiðangurs-
maðurinn sem hér skal nefndur er I. C. Woods og er hann titlaður skrifari
leiðangursins, steinafræðingur og ljósmyndari í upptalningu Zeilaus á
leiðangursmönnum. I frásögn af leiðangrinum og leiðangursmönnum í
Þjóðólfi fær hann annan titil í stað ljósmyndara, því þar er hann nefndur