Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Blaðsíða 94

98
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
um, auðkenndur með peningapungnum situr andspænis Kristi, og lítur
undan, lítur beint út til safnaðarins í kirkjunni. Peningapungurinn mun
bæði vísa til þess að Júdas er sagður hafa verið fjárhaldsmaður hópsins, en
einnig er hér vísað til peninganna, sem Júdas á eftir að þiggja fyrir svik
við Jesú. Þetta er hefðbundin kvöldmáltíðarmynd, margar eru til hér á
landi sem líkjast henni, þó ekki hafi ég séð neina nákvæmlega eins. Varð-
veist hafa altaristöflur í Danmörku og Noregi þar sem málað hefur verið
eftir sömu fyrirmyndinni og hér hefur verið höfð til hliðsjónar, þ.e. kopar-
stungu sem Johan Sadeler, d. 1610, gerði eftir teikningu Peder Candid
flæmsks listamanns, sem starfaði m.a. í Flórens. Koparstungan er talin
ekki yngri en frá 1598.11 Ekki er mikið vitað um Peder Candid. Hans er get-
ið í hollenskri uppsláttarbók árið 1604, (Carel van Mander: Het Schilder
Boeck, Amsterdam 1604) og þar er sagt að hann hafi komið til Flórens frá
Brúgge á 16. öldinni og meðal annars starfað með ítalska húsameistaran-
um og listmálaranum Vasari, d. 1574. Peder Candid er talinn látinn 1628.
Koparstungur flæmsku Sadelers-fjölskyldunnar náðu mikilli útbreiðslu í
Evrópu. Sýnt þykir að slíkar myndir voru mikið notaðar af listamönnum
þessa tíma, og hefur fjöldi altaristaflna í Danmörku og Norður-Þýskalandi
verið rakinn til þessarar myndar eftir Peder Candid. Elstu myndirnar
munu vera í kirkjum í Flensborg og Husum frá 1598, og í dönskum kirkj-
um hafa varðveist nálægt 20 slíkar kvöldmáltíðarmyndir eftir ýmsa mál-
ara, fæsta nafngreinda, málaðar á árunum 1600 til 1700. Myndirnar fylgja
allar teikningu Peders Candid við gerð mannamyndanna. Kristur situr
fyrir miðju og lærisveinunum er raðað í nákvæmlega sömu röð og á fyrir-
myndinni. En umhverfi borðsins og bakgrunnur er með ýmsu móti, þar
hafa málararnir gefið hugarfluginu lausan tauminn.
Altaristaflan úr Stóra-Ási er fagmannalega máluð, bakgrunnurinn er í
nokkuð dæmigerðum endurreisnarstíl. Hér sést móta fyrir byggingum
endurreisnartímans, baldakíntjöld yfir hásæti. Allt þetta bendir til byrjun-
ar 17. aldar eða fyrr. En lítum á mannamyndirnar. Þar fylgir málarinn for-
skrift Peders Candid mjög nákvæmlega. Mennirnir eru málaðir með
ákveðnum dráttum, hver og einn hefur sitt sterka svipmót, hálsarnir
teygðir og líkamarnir sveigðir. Þessi háttur að mála mannamyndir hefur
hlotið nafnið manierismi í listasögunni, - varð einskonar tískufyrirbrigði á
Jtalíu á 16. öldinni, og breiddist út um Evrópu, en laut í lægra haldi þar
fyrir barokk-stílnum í byrjun 17. aldar. Allt ber þetta að sama brunni:
myndin er máluð á vandað eikarspjald af góðum fagmanni í þeim stíl sem
tíðkaðist á 17. öldinni fyrir barrokktímann. Og þetta virðast upprunalegu
pensilförin, það er ekki að sjá að málað hafa verið í myndina eða nokkru
sinni gert við hana.