Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Blaðsíða 161

ÖSKULAGATÍMATALIÐ
165
hegðun geislavirkra efna og fundið leiðir til að telja árhringi í trjám og set-
lögum.
Frumleiki Sigurðar Þórarinssonar var að sjá að með aðferðum strati-
grafíunnar mátti byggja upp afstætt öskulagatímatal og með því að nota
augljós leiðarlög, eins og til dæmis hin ljósu öskulög Heklu, mátti tengja
saman annars sundurlaus jarðvegssnið um allt land og rekja samtímis
sögu eldgosa og jarðvegs.4 Einstök öskulög mátti oftast rekja til ákveðinna
eldstöðva einfaldlega vegna þess að lögin verða jafnan þykkari og grófari í
átt til uppkomustaðarins. Sigurður gróf ótrúlegan fjölda öskusniða um allt
land og miðað við aðstæður eru afköst hans með ólíkindum. Byggt á
þessu brautryðjandastarfi hans er nú saga eldgosa og jarðvegs á Islandi á
nútíma (þ.e. seinustu tíu þúsund árin) betur þekkt en flestra annarra
svæða.
Öskulagatímatalið stæði ágætlega fyrir sínu sem afstætt tímatal þó svo
að raunverulegur aldur væri hvergi þekktur - eins og reyndar gerðist um
hinn forsögulega tíma þar til samsætugreiningar geislavirkra efna komu
til sögunnar og gerir enn þar sem ritaðar heimildir skortir. En mikilvægt
er að hafa í huga að þegar búið er að naglfesta afstæða röð jarð- og ösku-
laga og einhvers staðar tekst að aldurssetja eitt lag í hinum afstæða tíma-
kvarða þá er búið að aldurssetja það alls staðar þar sem það finnst.
Sigurður Þórarinsson sá að sjálfsögðu strax að með því að nota söguleg-
ar heimildir um eldgos mátti tímasetja mjög nákvæmlega mörg þeirra
öskulaga sem hann var að raða í rétta tímaröð og síðan gilti sú gullvæga
regla að það sem er undir laginu er eldra en það sem er ofan á og því
kjörið til þess að aldurssetja byggð, fornminjar og sögu jarðvegs og eld-
gosa. Hefur öskulagatímatalið reynst frábærlega vel til þessara hluta. Tals-
verðar breytingar hafa að sjálfsögðu orðið við frekari rannsóknir en heild-
armyndin og aðferðafræðin hefur staðist fullkomlega og er nú beitt um
allan heim.
Til þess að aldurssetja einstök söguleg öskulög grannskoðaði Sigurður
tiltækar ritaðar heimildir, bar þær saman innbyrðis og svo hvernig þær
féllu að þeirri þekkingu sem hann var stöðugt að afla um öskulög ein-
stakra gosa og afstöðu þeirra. Fáum var betur ljóst en Sigurði að heimildir
eru misáreiðanlegar og lagði hann óhemju vinnu og alúð við alla heim-
ildakönnun eins og hin mörgu rit hans um þetta bera vitni5 og nánar verð-
ur fjallað um í kaflanum um Þjórsárdal. Voru kennarar hans Jón Helgason
og Jakob Benediktsson og gerast þeir varla betri.
Vilhjálmur virðist ekki skilja hinar jarðfræðilegu undirstöður öskulagatíma-
talsins. Ekki er að sjá í skrifum hans að hann hafi grafið eftir öskulögum,
þekki einstök lög eða þær aðferðir sem þar eru notaðar. Skólaritgerð hans frá