Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1994, Síða 141

FRÁ HRÓPI TIL SAURS, ALLRAR VERALDAR VEGUR
145
í sem fæstum orðum: hljóðlíkingarorð, í líking þess þegar vindi, stundum
ásamt fastari efnum, er blásið (um gat). Ótrúlegt má þykja, ef ekki ætti einnig
að rekja þetta saman við latínusögnina að freta, pedere (pepedi, með löngu
róthljóði), en eigi skal það valda áhyggjum. Merkingin í þessum peðr-orð-
um kemur með þeirn hætti ákjósanlega heim við sjálfa grunnhugmyndina
um rassinn, að við getum ekki annað en ályktað, að reiður kórsbróðir hafi
verið að kveða það á Lárentíus með orðum og letri, að hann missti stjórnina
á saurloka sínum. Hvernig gat rnunki dottið slík óhæfa í hug? Svar:
Munki datt það í hug sem hverjum sem var gat dottið í hug, og þetta hefur
átt rót sína í mögnuðum hefðum. Með þessari áhrínsósk er þeim lastaða vís-
að svo langt aftur-og-niður eftir táknvísi eða áttakefli menningarinnar sem
komizt verður (sbr. áður). Að vissu leyti er sá táknvísir einnig hugmynd-
leg útleiðsla út frá meltingarleiðinni með munnum sínum tveimur, öðrum
framan/ofan en hinum aftan/neðan. Þjóðsagnir um fólk sem ekki tekst að
læra „síns of mál maga" - og lendir af þeim sökum utanveltu mannfélags-
ins - ætla ég að sýni gildi þess táknvísis sem meltingarvegurinn er, og eins
og áður er um rætt, er það tilgangur sígildrar formælingar að flytja mann aft-
ur og niður, en stundum að yfirfæra hann með myndhverfingu (metafóru)
burt úr mannfélaginu. Af þessu verður skiljanlegt hugsunarstökkið sem
stundum verður milli munnanna beggja. Það stökk er metafóra.
Til athugunardæmis um þetta efni vil ég taka örstutta frásögu íslend-
inga sögu í Sturlungu um það, þegar Víðdælir nokkrir hófu „það spott, er
þeir kölluðust gera meri úr Miðfirðingum". Eru næst nefndir til nokkrir
einstakir menn að gegna hlutverkum sem líkamshlutar á þessari heims-
myndar-meri. Síðastur þeirra er talinn Tannur Bjarnason, áður kynntur
sem „orðillur" og „níðskár" í kveðskap, en hann er látinn vera „arsinn.
Hann sögðu þeir skíta á alla þá, er við hann áttu, af hrópi sínu".' ’
Ég vil nú endurtaka þetta sem Víðdælir sögðu, um Tann, að hann skiti
á alla (þá er við hann áttu) af hrópi sínu, og létu hann því fara með hlut-
verk rassins, anus, í merarheimsmynd sinni.
Hróp verður skítur, og það dregur með sér að munnur fremri verður
munnur aftari. Það virðulega atferli sem fram fer um munninn myndhverf-
ist í það atferli skepnuskapar villtrar náttúru að skíta - án valds viljans yfir
lokanum - stjórnlaust á allt og alla. Sá sem það gerir er ekki lengur félagi í
siðmenntaða mannfélaginu. Þetta er myndhverfing (metafóra) mannsins í
vætti sem að réttu tilheyrir villináttúrunni. Það er til að sjá þetta sem það
er svo mikilvægt að gefa gaum að orðum munkanna (á báðum stöðum) í
sögunni um ópin í Lárentíusi.
En það er líka mikils vert að gefa því gaum, að bannsbréfið var rumor
pestiferus, eins og þar stendur. Má ætla að þau orð hafi staðið í fyrirsögn