Eimreiðin - 01.05.1902, Blaðsíða 43

123
ins, standa rneir eða tninna í sambandi við truar- og siðahug-
myndir þjóðarinnar, sem landskirkjan hefur verið að innræta lýðn-
um allan hinn umliðna þúsund ára tíma. Gleymi stjórnfræðingur-
inn þeim gjöranda, sem heitir lífsskoðun fólksins, fer hann fram
hjá þeim frumpörtum, sem fyrst af öllu þarf við að miða.
I nýrri franskri bók rannsakar höfundurinn Léon Bazalgette
rætur alls þess volæðis, sem fósturjörð hans fellur í dýpra og
dýpra, að því er flestum sýnist, þrátt fyrir allan glóandann ofan
á. Hann svarar spurningu sinni óhikandi svo: »Afturför Frakk-
lands meðal Evrópuþjóðanna, er fyrst og fremst að kenna
þeim glæp þjóðarinnar, að hún hafnaði siðabótinni forðum, og
horfði aðgjörðalaus á, er hún varð að kafna í blóði.« Hann full-
yrðir þó, að hann sjálfur fylgi engri trúarjátning. En í niðurkúgun
siðabótarinnar á 16. öld kvaðst hann sjá tildrögin til þess, að bylt-
ingin á 18. öldinni snerist í fornt alræði (Cæsarisme). Fólkið hafði
sjálft lamað hendur sínar, þegar það tveim öldum áður svínbeygði
sig undir páfaveldið. Siðabótin var andastefna frjálslyndis og dreng-
lundar, sannleiksástar og námfýsi. Rót hennar var hreinskilni og
samvizkusemi, en hatur á skinhelgi, falsi og fláræði. Par sem
rómverska kirkjan svínbindur samvizkur manna, veitir siðabótin
rétt til rannsókna. Og þær þjóðir, sem báru auönu til að hrinda
af sér hinu andlega oki, hafa síðan sótt fram í siðmenning og eru
nú öndvegisleiðtogar mannkynsins, meðan hin kaþólsku ríkin, og
sérstaldega Frakkland, sem áður fór fyrir, sýkist og sjatnar meir
og meir.
En þegar hinn djarfi og einarði höfundur tekur oss Dani fram,
sem einhverja hina fremstu þjóð, sem hrundið hafi af sér hlekkjum
miðaldanna og lögfest hjá sér rétt og skyldu allra rannsókna,
finst oss, sem hann fari lengra, en leyfilegt er, og að þar beri oss
fremur blygðun vors andlitis.
Samt er það satt og rétt, að í hinni seinvöktu vitund um
þennan rétt og þessa skyldu býr lífæðin eða hjartaslagið í þeirri
voldugu hreyfing, sem kallast umbóta-hreyfing, el-cki einungis
í trúarefnum, heldur og í öllum allsherjarefnum, sem heiti hafa.
Frá henni hafa runnið og renna ódáinsstraumar, sem síðan hafa
vakið afl og áræði þeirra þjóða, sem siðabótina tóku. Pennan
brunn má meö engu móti byrgja.
Og frá þessu sjónarmiði á og hlýtur hin lútherska landskirkja
vor, »þjóðkirkjan«, að athugast og dæmast af öllum dönskum