Eimreiðin - 01.09.1916, Page 24

i8o
dregin úr goðafræði Grikkja og Rómverja, og mörg eru arabisk,
því á miðöldunum fengust Arabar meira við stjörnufræði en nokk-
ur önnur þjóð. Á Islandi hafa frá fornu fari nokkur stjörnunöfn
verið algeng, t. d. Leiðarstjarnan (Pólstjarnan), Blástjarn-
an eða S u ð ur s t j ar n a n (Vega), Sjöstirnið (Pleiades)r
Vagninn (Ursa major, Björn hinn meiri), fjósakonur (Órí-
onsbelti) og fjósakarlar eða fiskikarlar (Óríonssverð),
Kaupamannastjarnan (Kapella), Maríurokkur (Kassíó-
peia); til forna var Blástjarnan kölluð Suðurstjarna, en Arktúrus
Dagstjarna. Pað er tiltölulega hægt, að átta sig á stjörnu-
himninum með stjörnukortum, sem nú eru mörg til og fást fyrir
lítið verð, ef miðað er við hinar stóru alþektu stjörnur. Hinar
smærri stjörnur eru vanalega táknaðar með bókstöfum úr gríska
stafrofinu eða þá með tölum, og er merkis þess, sem stjarnan
.telst undir, þá getið um leið. Stjörnufræðingar leita þó ekki eftir
stjörnum í stjörnumerkjum, en ákveða stað þeirra á himninum
eftir breidd og lengd, eins og landfræðingar ákveða legu borga
á jörðunni. Himinhvolfinu er skift niður með stiganeti, eins og
jarðarhnettinum, breiddin á himninum er kölluð »deklínatíón« eða
miðbaugsfirð, en lengdin >rektascensíón« eða vorhnútsfirð. Mið-
baugsfirðin er reiknuð 900 norður og suður, eins og breidd á
jörðu, + merki sett við stjörnustaði á norðurhveli, en -f- merki
við staði á suðurhveli. Vorhnútsfirð er talin í 3600 alt í kring-
Klukkustundir telja stjörnufræðingar áfram 24 í öllum sólar-
hringnum.
Ljós fastastjarija er, eins og kunnugt er, ókyrt og tindrandi,
oft með mörgum snöggum litbreytingum. Pó flestar séu hvítar t
raun og veru, þá tindra þær með ýmsum litblæ, eins og glitr-
andi gimsteinar; allmargar eru líka að eðli sínu rauðar, sumar
gular, bláar eða grænar. En hin snöggu litaskifti stjarnanna og
hið mislita blik þeirra, sem getur verið svo undrafagurt á heið-
skíru vetrarkvöldi, orsakast af lofthvolfi jarðar, sem ljósið verð-
ur að fara í gegnum. Til jarðarinnar nær í raun réttri aðeins einn
geisli af hvítu ljósi frá hverri stjörnu í einu, en af því hin efri lög
gufuhvolfsins eru á sífeldu iði, deilist geislinn, er hann flýgur í
gegnum loftið, ýmislega í frumlitina, eins og hann brotnaði í
strendu gleri; en vegna breytinga og loftstrauma, mismunandi
raka og þurks í loftlögunum, verða sífeldar augnabliksbreytingar
á litunum. Pegar stjörnurnar tindra mikið, er það vanalega vott-