Morgunblaðið - 10.05.2001, Blaðsíða 39

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. MAÍ 2001 39
HAGFRÆÐISTOFNUN Há-
skóla Íslands sendi undir lok síð-
asta árs frá sér ritið Velferð og við-
skipti – um eðli og orsakir
viðskiptahalla. Er ætlunin að þetta
verði hið fyrsta í röð rita sem kall-
ast munu haustskýrslur stofnunar-
innar. Í formála er þess getið að
ritröðin eigi að verða vettvangur
fyrir birtingu rannsókna á lang-
tímaþróun ýmissa þátta efnahags-
lífsins.
Þótt ýmislegt sé skrifað um hag-
fræði og efnahagsmál á íslensku er
það sennilega rétt mat hjá þeim
sem standa að útgáfu þessari að
ekki hafi verið til staðar góður
vettvangur fyrir birtingu niður-
staðna rannsókna sem ekki snúa
beint að efnahagsvandamálum líð-
andi stundar. Ýmsar stofnanir, svo
sem Þjóðhagstofnun og Seðlabank-
inn, fjármálastofnanir og jafnvel
hagsmunasamtök, birta iðulega
ýmiss konar greiningu á stöðu
efnahagsmála en þar er sjaldan
horft nema í mesta lagi örfá ár
fram í tímann og oftast skemur.
Lengri fræðilegar greinar hafa
einkum birst í Fjármálatíðindum,
sem Seðlabankinn gefur út. Útgáfa
þess rits hefur verið stopul und-
anfarið en fyrir rúmu ári hóf bank-
inn að auki útgáfu á ársfjórðungs-
ritinu Peningamál sem einnig birtir
nokkuð langar og fræðilegar grein-
ar, einkum eftir starfsmenn bank-
ans. Í nýjasta hefti þess rits er
m.a. að finna ágæta grein eftir
Arnór Sighvatsson um sama efni
og rit Hagfræðistofnunar.
Innan vísindasamfélagsins hafa
þróast ákveðnar kröfur sem gerðar
eru til fræðirita sem ætluð eru sem
vettvangur fyrir birtingu niður-
staðna rannsókna.
Jafnframt hafa orðið til vinnu-
reglur sem eiga að tryggja sem
best að kröfurnar séu uppfylltar. Á
vísindatímaritum er ritstjóri sem
hafnar strax sumum greinum sem
boðnar eru til birtingar en sendir
aðrar til umsagnar ritdómara og
tekur ákvörðun um birtingu á
grundvelli umsagna þeirra. Rit-
dómararnir eru fræðimenn á við-
komandi sviði og yfirleitt fá þeir
ekki að vita hver skrifaði viðkom-
andi grein og sá sem skrifar ekki
að vita hverjir ritdómararnir eru.
Oftast gera ritdómararnir einnig
rökstuddar tillögur um úrbætur.
Slíkt kerfi er vitaskuld ekki óbrigð-
ult en þó er almennt viðurkennt að
það hefur ýmsa kosti. Innan vís-
indasamfélagsins er yfirleitt lítið
mark tekið á vísindagreinum sem
birtast í ritum sem ekki búa við
slíka ritstjórn. Á Íslandi hafa Fjár-
málatíðindi verið eina fræðiritið á
sviði hagfræði sem ritstýrt er með
þessum hætti.
Það hefði verið meiri fengur í
þessari ritröð Hagfræðistofnunar
ef hún hefði búið við góða ritstjórn
af þessu tagi. Það gerir hún ekki
og fyrsta ritið ber þess nokkur
merki þótt ýmsir hafi verið beðnir
að lesa það yfir. Kaflar þess eru
nokkuð misjafnir að gæðum, sumir
reyndar prýðilegir en aðrir lakari.
Komið er afar víða við, sennilega
helst til víða fyrir flesta lesendur.
Eitthvað er um endurtekningar,
tilvitnanir í texta passa ekki alltaf
við heimildaskrá, á einum stað
a.m.k. er vísað í nánari umfjöllun í
öðrum kafla sem ekki er að finna
þar og prentvillur eru helst til
margar.
Helsti ljóðurinn á ritinu er þó sá
að erfitt er að sjá að það sem talið
er upp sem niðurstöður þess og til-
lögur um hagstjórnaraðgerðir leiði
af megintextanum. Í ritinu er farið
nokkuð ýtarlega yfir helstu ástæð-
ur þess að viðskiptahalli getur ver-
ið bæði eðlilegur og æskilegur við
ákveðnar kringumstæður. Það er
nánast þema ritsins þótt einnig sé
því lýst hvernig viðskiptahalli get-
ur verið óeðlilegur eða óæskilegur.
Ekki er lagt mat á það í hvorn
flokkinn viðskiptahalli undanfar-
inna ára á Íslandi fellur, eða það er
a.m.k. erfitt að lesa það út úr rit-
inu. Tölurnar eru þó ansi sláandi,
árið 1999 eyddu Íslendingar sex
krónum erlendis fyrir hverjar
fimm sem var aflað og í fyrra fóru
fimm krónur út fyrir hverjar fjórar
sem komu í kassann.
Þótt rætt sé í löngu máli um að
viðskiptahalli, jafnvel umtalsverður
halli, geti verið eðlilegur og æski-
legur er á endanum lagt til að
stjórnvöld stefni að því að halda
viðskiptahalla án svokallaðra þátta-
tekna innan ákveðinna marka,
nema sérstakt utanaðkomandi
ástand krefjist þess, eins og það er
orðað. Ekki er tekið fram hvaða
mörk væru æskileg og ekki virðist
lagt mat á það hvort halli und-
anfarinna ára hafi verið umfram
þau mörk.
Þá er einnig gerð tillaga um
ákveðnar breytingar til að gera
vinnumarkað sveigjanlegri. Lagt er
til að auðvelda innflutning á vinnu-
afli. Það kann að vera góðra gjalda
vert en í megintexta ritsins er ekk-
ert minnst á innflutning á vinnuafli
svo að tillagan kemur eins og
skrattinn úr sauðarleggnum.
Þessir annmarkar draga nokkuð
úr nytsemi ritsins til leiðbeiningar
þeim sem við hagstjórn fást. Þrátt
fyrir það er þó margt ágætlega
gert í ritinu og sumir kaflar þess
a.m.k. munu án efa nýtast prýði-
lega sem kennsluefni.
BÆKUR
F r æ ð i r i t
Um eðli og orsakir viðskiptahalla.
Eftir Gústav Sigurðsson, Gylfa
Zoëga, Mörtu Guðrúnu Skúladóttur
og Tryggva Þór Herbertsson. 159
bls. Hagfræðistofnun Háskóla Ís-
lands, 2000.
VELFERÐ OG VIÐSKIPTI
Viðskiptahallinn
brotinn til mergjar
Gylf i Magnússon
HUGMYNDIN á bak við þetta
handrit leikritahöfundarins David
Mamet minnir óneitanlega á leikrit
írska höfundarins Marie Jones, Með
fulla vasa af grjóti, sem verið er að
sýna í Þjóðleikhúsinu um þessar
mundir. Þar segir frá þegar upptöku-
lið frá Hollywood ryðst inn í mynd-
rænan smábæ til að taka upp kvik-
mynd, með öllu því spaugilega
umfangi sem því fylgir og óumflýj-
anleg áhrif á líf bæjarbúa.
State and Main er þó að öllu leyti
dempaðra verk. Það er ekki jafn-
fyndið, ekki jafndramtískt og ekki
jafnáleitin gagnrýni á Hollywood-
gengið. Hér er öllu slegið upp í góð-
látlegt grín þar sem allir fá að finna
fyrir því, háir sem lágir, og spjótun-
um helst beint að gáfnafari manna.
Frásögnin flakkar frá einni per-
sónunni til annarrar en festist þó
mest á handritshöfundinum Joe
White, kreppu hans í sambandi við
breytingar á handritinu og hrifningu
hans á Ann, ungri og skarpri
vítamínsprautu bæjarlífsins. Sagan
þeirra er áhugaverðust og áhrifarík-
ust, áreiðanlega af því að þau tvö eru
eina heila og hugsandi fólkið innan
um allt þetta sjálfumglaða kvik-
myndagerðarfólk og oft þröngsýnu
smábæjarbúa sem gert er grín að í
misfrumlegum uppákomum, en
ávallt hnyttnum samtölum.
Mamet sjálfur er áreiðanlega að
miklu leyti fyrirmynd Joes og svo
skemmtilega vill til (eða ekki) að
Rebecca Pigeon, sem leikur Ann, er
einmitt eiginkona Mamets. Hand-
ritshöfundinn leikur annars kame-
ljónið Philip Seymour Hoffman og er
hann mjög sannfærandi sem er góð-
hjartaður, feiminn og hugsandi höf-
undur. Reyndar er kvikmyndin í
heildina ein leikaraveisla, þeir eru
hver öðrum skemmtilegri.
Mamet byggir handritið upp á
mjög klassískan hátt en það sem mér
finnst vanta er spenna. Það er aldrei
neitt virkilega mikið í húfi. Það sem á
að vera dramatískur hápunktur frá-
sagnarinnar er að handritshöfundur-
inn segist hafa rústað lífi sínu með
lygi og vill gefast upp á myndinni og
fara. Einhvern veginn skynjar maður
ekki að hann hafi rústað lífi sínu,
hvað er í rauninni í húfi fyrir hann.
Kannski er túlkun Hoffmans ekki
nógu afgerandi en ég held frekar að
Mamet sem höfundi takist ekki að
koma kreppu hans, sem hann sjálfur
skilur svo vel, til skila.
Annars er handritið haganlega
skrifað og ýmsar skírskotanir úr
handritinu hans Joe í myndinni
sjálfri. Ætli myndin fjalli ekki ein-
mitt um það sama og handritið hans
Joe? Um hreinleika og það að fá ann-
að tækifæri. Eða að það er ekki til
neitt svoleiðis í bíómyndaheiminum?
Eða hvergi bara?
KVIKMYNDIR
H á s k ó l a b í ó
Leikstjórn og handrit: David
Mamet. Aðalhlutverk: Alec Bald-
win, Charles Durning, William H.
Macy, Sarah Jessica Parker, Julia
Stiles, Rebecca Pidgeon og Philip
Seymour Hoffman. 105 mín. Film-
town Ent. 2000.
STATE AND MAIN
Látlaus, ljúf
og lúmsk
Julia Stiles í hlutverki sínu í State and Main.
Hildur Loftsdótt ir
Vöggusæn
gur
vöggusett
PÓSTSENDUM
Skólavörðustíg 21
sími 551 4050
Reykjavík
FASTEIGNIR
mbl.is