Morgunblaðið - 10.05.2001, Blaðsíða 59

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. MAÍ 2001 59
Í ÞESSUM skrifuð-
um orðum eru þekkt-
ar og óþekktar forn-
leifar að hverfa af
völdum ágangs sjávar,
árrofa, uppblásturs
eða athafna sam-
félagsins. Í sumum til-
vikum eru þetta forn-
leifar sem vitað hefur
verið lengi að eru í
stórkostlegri hættu
vegna ágangs nátt-
úruaflanna, svo sem
frumkristnir grafreit-
ir, bæjarhólar, forn-
býli, verstöðvar og
aðrar minjar. Í öðrum
tilfellum er um að ræða fornleifar
sem enginn hefur nokkra vitneskju
um og enginn skiptir sér því af.
Þjóðminjasafni Íslands hefur verið
vel kunnugt um marga þessara
staða í áraraðir án þess að aðhaf-
ast nokkuð, með örfáum undan-
tekningum. Ástæðan er m.a. sú að
skortur á starfsfólki hefur verið
viðvarandi á safninu, áhuginn á
þessum málum lítill og upplýsingar
og yfirlit um minjastaði á Íslandi
ekki til. Það er erfitt að standa
vörð um menningararfinn þegar
yfirlit yfir hann skortir. Mikilvæg-
ustu skrefin í rétta átt hafa upp á
síðkastið verið stigin af einkaað-
ilum, ekki Þjóðminjasafninu, og
segir það sína sögu. Reyndar er
ástandið í fornleifavörslunni orðið
þannig að menntun, hæfni og
reynsla er orðin meiri í einkageir-
anum en hjá ríkinu. Við svo búið
má ekki sitja.
Ef við trúum því að allar forn-
leifar séu einstakar í eðli sínu þá
sér hver maður að þetta er ekki
viðunandi ástand og þessu verður
að breyta. Íslenskar fornleifar eru
merkilegri en margan grunar og í
þeim eru faldar upplýsingar um
upphaf þessarar þjóðar, upplýsing-
ar sem hvergi annars staðar er að
finna. Hver skyldu viðbrögð
manna verða ef upp kæmist að eitt
handrit færi reglulega forgörðum í
Árnastofnun vegna raka, skordýra,
skorts á viðhaldi eða hirðuleysis?
Fornleifar eru takmörkuð auð-
lind og enginn veit hve margar
þær eru hér á landi,
en trúlega eru þær á
bilinu 100–200 þúsund
miðað við núgildandi
þjóðminjalög. Þær eru
jafnframt vannýtt
auðlind þegar kemur
að rannsóknum og
menningartengdri
ferðaþjónustu, en þar
munu fornleifar skipta
æ meira máli á kom-
andi árum. Þá er mik-
ilvægt að þessi auð-
lind verði meðhöndluð
á sjálfbæran hátt en
slík meðhöndlun kall-
ar á yfirlit, eftirlit,
björgunaraðgerðir, rannsóknir og
einhverskonar stýringu á aðgengi.
Nær engum peningum er varið í
viðhald á fornleifum og merkingar
þeirra eru nær óþekkt fyrirbæri.
Þannig hafa þær verið settar á guð
og gaddinn og sumar hverjar horf-
ið að eilífu. Á Íslandi eru rúmlega
500 staðir friðlýstir og nær öllum
þeim friðlýsingum hefur verið
þinglýst. Rúmlega 80% þessara
friðlýsinga áttu sér stað á árunum
1926–30 sem segir svolitla sögu um
taktinn í minjavörslunni. Rétt er
að geta þess að allar fornleifar eru
friðaðar en úrvali þeirra er sér-
staklega friðýst. Ekkert eftirlit er
haft með hinum friðlýstu fornleif-
um og í raun veit enginn hvort
þessar minjar eru lengur til eða
ekki.
Skref það sem taka verður til að
koma þessum hlutum í eðlilegt
horf er að skilja að safnastarf og
minjavörslu eins og gert hefur ver-
ið í nágrannalöndum okkar. Það er
ekki aðeins minjavarslan sem nyti
góðs af slíku, heldur allt safnastarf
í landinu einnig. Það er óraunhæft
að trúa því að stofnun sem ekki
hefur getað sinnt hlutverki sínu í
langan tíma, hvorki með öflugum
sýningum né öflugri fornleifa-
vörslu, muni gera það með nýjum
lögum og auknum skyldum. Slíkt
væri aðeins trygging fyrir áfram-
haldandi stöðnun á bæði safna- og
fornleifasviðinu.
Söfn eru vannýtt auðlind og
ættu að geta skilað miklum árangri
í framtíðinni vegna sívaxandi
fjölda ferðamanna og krafna þeirra
um upplýsingar og afþreyingu. Á
Bretlandseyjum voru t.d. fjórir
mest sóttu ferðamannastaðirnir
(tourist attractions) á níunda ára-
tugnum söfn. Mest sótt var hið vel
þekkta víkingasafn í Jórvík, en þar
kom ca. ein milljón gesta á ári um
1990.
Eins og bent hefur verið á, m.a. í
nýlegri Morgunblaðsgrein, eru
söfn trúlega of mörg í dag og flest
að gera það sama í litlum tengslum
hvert við annað. Þessi fjölgun
safna er reyndar í fullu samræmi
við þróunina í Evrópu. Ekki er víst
að þessi þróun sé sú hin heppileg-
asta hér á landi og álitamál hvort
fækkun, stækkun og sérhæfing
væri ekki skynsamlegri. Þrátt fyr-
ir fjölgun safna er eitt það safn
sem aldrei hefur fengið að rísa á
viðunandi hátt, en það er veglegt
íslenskt sjóminjasafn. Það er með
ólíkindum að slíkt hafi ekki gerst í
landi sem komist hefur af einmitt
vegna tengsla sinna við hafið, en
það er önnur saga.
Til að standa vörð um fornleifar
landsins þarf öfluga stofnun sem
sinnir því sem þarf að sinna. Þar
þurfa að starfa hinir hæfustu ein-
staklingar sem bera hag fornleif-
anna fyrir brjósti, hafa menntun
við hæfi og aðstöðu til að sinna
sínu starfi.
Aðskilnaður safna
og fornleifavörsl-
unnar nauðsynlegur
Bjarni F. Einarsson
Minjar
Til að standa vörð um
fornleifar landsins, seg-
ir Bjarni F. Einarsson,
þarf öfluga stofnun
sem sinnir því sem
þarf að sinna.
Höfundur er doktor í fornleifafræði,
rekur Fornleifafræðistofuna og er
félagi í Fornleifafræðingafélagi
Íslands og Samtökum evrópskra
fornleifafræðinga.
Veistu að nú
fást
líka Diesel b
arna-
föt í Krílinu?
Já og þ
au eru í
stærðum
2-14
Fordómum svarað
Mér er frekar vel við
Indriða bónda á Skjald-
fönn. Það er jafnan
gaman að heimsækja
hann og spjalla við hann
um menn og málefni.
Svo virðist sem eitthvað
hafi slegið út í fyrir
Indriða bónda á Skjald-
fönn í grein hans í
Morgunblaðinu 27. apr-
íl síðastliðinn. Satt best
að segja brá mér, getur
verið að einangrunin sé
farin að hafa einhver
áhrif á Indriða bónda?
Þó var þetta snjóléttur vetur. Ég
nenni ekki að þrasa við Indriða um
skógrækt og hrossagauk, staðreyndir
þess máls eru augljósar. Skotveiði-
félag Íslands og Náttúrufræðistofnun
hafa áhyggjur af stórfelldri ræktun
barrskóga í varplandi rjúpunnar, full-
vaxnir barrskógar gagnast ekki rjúp-
unni. Hrossagauksstofninn þolir vel
skotveiðar, hann er stór og sterkur,
enda er hrossagaukurinn vinsæl bráð
í nágrannalöndum okkar. Veiðar á
hrossagauk myndu létta veiðiálagi af
öðrum veiðitegundum, eins og t.d.
rjúpu. Hitt er annað mál að Skotveiði-
félag Íslands hefur aldrei farið fram á
það að leyfðar verði veiðar á hrossa-
gauk, við gerum okkur grein fyrir því
að mikil andstaða er meðal almenn-
ings við veiðum á þessari tegund.
Fordómar
Það sem kom mér á óvart í grein
Indriða eru fordómar hans gagnvart
íbúum þéttbýlisins. Hann kallar veiði-
menn búsetta í þéttbýlinu villimenn
og illþýði sem mætti hengja án dóms
og laga í næsta tré, og þá væntanlega
barrtré. Hann segir m.a. að veiði-
menn úr þéttbýli geri sig seka um
veiðiþjófnað í stórum stíl, skjóti dilka í
hlaðvarpanum, heimilishundana í
túnfætinum, ófleyga álftarunga, svo
og æðarfugl. Þessi orð eru ekki sæm-
andi Indriða bónda og ætti hann að
sjá sóma sinn í að biðja skotveiðimenn
búsetta í þéttbýli afsökunar á þessum
ummælum sínum. Vitaskuld er mis-
jafn sauður í mörgu fé, en ég fullyrði
að skotveiðimenn úr þéttbýlinu haga
sér ekki á nokkurn hátt öðruvísi en
þeir sem búa í hinum dreifðari byggð-
um.
Skotvís
Indriða bónda virðist mjög í nöp við
Skotveiðifélag Íslands. Ég skil ekki af
hverju, því félagið hefur
strangar siðareglur,
efnir til námskeiða og
fyrirlestra og gefur út
fréttabréf og vandað
tímarit um skotveiðar
og útivist. Allt þetta
beinist að því að gera
félagsmenn okkar að
betri veiðimönnum.
Þess má einnig geta að
Skotveiðifélag Íslands
er landssamtök og 40%
félagsmanna eru búsett
utan höfuðborgarsvæð-
isins. Ég vil hér og nú
bjóða Indriða, án end-
urgjalds, ársaðild að
Skotveiðifélagi Íslands. Á þessu ári
ætti hann því að geta kynnst hinu
þróttmikla starfi félagsins og án efa
fræðst um ýmislegt sem hann vissi
ekki áður. Við viljum gera betur þar
sem svo virðist sem Indriði sé fullur
fordóma gagnvart þéttbýlisbúum, við
viljum bjóða honum til Reykjavíkur
eina helgi svo hann geti af eigin raun
kynnst okkur hér sunnan heiða. Enn
eru frábærar sýningar í leikhúsunum,
áhugaverðar málverkasýningar, svo
ekki sé nú talað um veitingahúsin.
Það er nefnilega staðreynd að það er-
um við hér í þéttbýlinu sem gerum
Indriða og öðrum sauðfjárbændum
kleift að búa úti á landsbyggðinni. Það
erum við sem neytum þeirrar góðu af-
urðar sem íslenska lambakjötið er.
Að lokum
Ef það er eitthvað sem er ástæðan
fyrir reiði Indriða þá kemur það í ljós
að náttúruverndarsinninn Indriði á
Skjaldfönn virðist vera fylgjandi at-
vinnuveiðum á rjúpu. Hann telur að
Skotveiðifélag Íslands stuðli að því að
halda niðri verðinu á rjúpunni. Stað-
reynd þessa máls er hins vegar sú að
fjölmiðlar leita iðulega eftir upplýs-
ingum hjá okkur um gang veiða á
rjúpu. Við höfum undanfarin ár skotið
u.þ.b. 150.000 rjúpur á hverju ári og
neyslukönnun Skotveiðifélags Ís-
lands rennir stoðum undir að Íslend-
ingar neyta á ári hverju u.þ.b. 100.000
rjúpna. Ástæðan fyrir lækkandi verði
á rjúpu er fyrst og fremst sú að það er
aukið framboð annarra tegunda mat-
væla, s.s. innflutts hreindýrakjöts og
anda, auk þess sem verð á svínakjöti
hefur stórlækkað. Stjórn Skotveiði-
félags Íslands telur að atvinnuveiðar
séu tímaskekkja. Það er nefnilega
staðreynd að mjög margir veiðimenn
veiða fáar rjúpur, en 12% veiðimanna
veiða mikið af rjúpu eða 50% allra
þeirra rjúpna sem skotnar eru. Meðal
þeirra aðgerða sem rætt hefur verið
um til varnar rjúpunni er stytting
veiðitímans eða bann á sölu á bráð.
Reynslan frá öðrum löndum sýnir að
það myndi verða áhrifaríkasta leiðin.
Það hlýtur að vera bæði rjúpunni og
landsbyggðinni fyrir bestu að dregið
verði úr atvinnuveiðum, því veiði-
menn úr þéttbýli eyða tugum milljóna
úti á landsbyggðinni á ári hverju. Því
fleiri veiðimenn sem fara til veiða, því
meiri tekjur fyrir landsbyggðina.
Indriði illur
Sigmar B. Hauksson
Höfundur er formaður
Skotveiðifélags Íslands.
Skotveiði
Ég vil hér og nú bjóða
Indriða ársaðild að
Skotveiðifélagi Íslands,
segir Sigmar B. Hauks-
son, svo hann geti
kynnst hinu þróttmikla
starfi félagsins.
Hjallasókn
Aðalsafnaðarfundur
Aðalsafnaðarfundur Hjallasóknar verður hald-
inn sunnudaginn 13. maí nk. að lokinni messu
sem hefst kl. 11.00.
Dagskrá: Venjuleg aðalfundarstörf og önnur
mál, löglega fram borin, samkvæmt samþykkt-
um Hjallasóknar.
Sóknarnefnd.
Frá
Hjartavernd
Aðalfundur Hjartaverndar
verður haldinn í Lágmúla 9, 6. hæð, fimmtu-
daginn 17. maí nk. kl.16:15
Fundarefni:
1. Venjuleg aðalfundastörf.
2. Önnur mál.
Vilmundur Guðnason, forstöðulæknir
Hjartaverndar, flytur yfirlitserindi um fyrir-
hugaða öldrunarrannsókn Hjartaverndar.
Stjórnin.
SMÁAUGLÝSINGAR
FÉLAGSLÍF I.O.O.F. 5
1825107
Lk.
I.O.O.F. 11
1825107½
Lf.
Fimmtudag 10. maí kl. 20.
Lofgjörðarsamkoma í umsjá
Áslaugar Haugland.
Allir hjartanlega velkomnir.
Almenn samkoma í Þríbúðum,
Hverfisgötu 42, í kvöld kl. 20.00.
Vitnisburðir. Ræðumaður:
Heiðar Guðnason.
Fjölbreyttur söngur. Kaffi að
lokinni samkomu. Allir velkomnir.
www.samhjalp.is .
R A Ð A U G L Ý S I N G A R