Morgunblaðið - 10.05.2001, Blaðsíða 62

UMRÆÐAN
62 FIMMTUDAGUR 10. MAÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Suðurlandsbraut 16 • 108 Rvk • Sími 5880500
Við sendum þér nýju eldavélina og sækjum
þá gömlu þér að kostnaðarlausu
(aðeins á höfuðborgarsvæðinu)
Nýja vélin heim að dyrum
➤ Fjölvirkur blástursofn
með 8 mism. kerfum
➤ Sérstakt pizzakerfi
➤ Undir- og yfirhiti
➤ Stórt grill
➤ HxBxD:
85-90x59,5x60 cm.
Eldavél með blæstri
UMBOÐSMENN UM LAND ALLT
U
pp
ítö
kuverð
KR.
15.000
ELDAVÉLINA ÞÍNA
SELDU OKKUR
Stálklædd eldavél með
keramik hellub. og blæstri
ZANUSSI
➤ Fjölvirkur blástursofn
➤ Undir- og yfirhiti
➤ Grill
➤ Geymsluhólf
➤ HxBxD: 85x59,5x60 cm.
Verð áður 84.100
Gamla vélin uppí -15.000
Þú greiðir stgr. kr. 69.100
U
pp
ítö
kuverð
KR.
15.000
Verð áður 67.900
Gamla vélin uppí -15.000
Þú greiðir stgr. kr. 52.900
➤ Fjölvirkur blástursofn
➤ Undir- og yfirhiti
➤ Grill og grillteinn
➤ Geymsluhólf
➤ HxBxD: 85x59,5x60 cm.
Eldavél með blæstri
U
pp
ítö
kuverð
KR.
10.000
➤ Keramik helluborð og
ofn saman í pakka
➤ Fjölvirkur blástursofn
➤ Undir- og yfirhiti
➤ Grill og grillteinn
Ofn með keramik
helluborði og blæstri
Verð áður 73.500
Gamla vélin uppí -15.000
Þú greiðir stgr. kr. 58.500
U
pp
ítö
kuverð
KR.
15.000
Verð áður 57.900
Gamla vélin uppí -10.000
Þú greiðir stgr. kr. 47.900
Við tökum gömlu eldavélina þína upp í, ef þú kaupir nýja eldavél af okkur á meðan
birgðir endast. Útlit, aldur eða ástand skiptir engu máli.
U
pp
ítö
kuverð
KR.
10.000
Verð áður 45.900
Gamla vélin uppí -10.000
Þú greiðir stgr. kr. 35.900
➤ Undir- og yfirhiti
➤ Grill
➤ Geymsluhólf
➤ HxBxD:
85x59,5x60 cm.
Eldavél
➤ Fjölvirkur blástursofn
➤ Undir- og yfirhiti
➤ Grill og grillteinn
➤ Geymsluhólf
➤ HxBxD: 85x49,5x60 cm.50 cm
U
pp
ítö
kuverð
KR.
10.000 Eldavél með blæstri
Verð áður 46.900
Gamla vélin uppí -10.000
Þú greiðir stgr. kr. 36.900
,,ÞAR sem fullar og
einlægar sættir hafa
tekist með málsaðilum
verður fallið frá máls-
sókn Félags lyfjafram-
leiðenda Suður-Afríku
gegn forseta lýðvelds-
ins við Hæstarétt Suð-
ur-Afríku.“ Svo hljóma,
í lauslegri þýðingu,
upphafsorð yfirlýsing-
ar sem deiluaðilar gáfu
sameiginlega út, að lok-
um athyglisverðustu
deilumála síðari ára.
Með því að falla frá
málssókn er í reynd
viðurkennd umdeild
löggjöf sem heimilar
stjórnvöldum Suður-Afríku, að hefja
í samráði við lyfjaframleiðendur eig-
in framleiðslu lyfja gegn HIV-al-
næmi, þrátt fyrir alþjóðlega einka-
leyfisvernd, svo framarlega sem
brýnir þjóðarhagsmunir séu í húfi. Í
sáttinni er jafnframt áréttað að
verndun hugverka og einkaleyfi er
forsenda framfara og þróunar nýrra
lyfja og bóluefna.
Farið öfganna á milli
Atvik hafa frá upphafi málsins ver-
ið túlkuð með misjöfnum hætti, og á
stundum farið öfganna á milli. Um-
fjöllun fjölmiðla hefur að sama skapi
verið mikil, a.m.k. á Vesturlöndum.
Meðal annars hefur farið mikið fyrir
þeirri skoðun að í málshöfðuninni
kristallist réttur fátæks þróunarríkis
til að verja sig gegn meintu einok-
unarvaldi alþjóðlegra lyfjafyrir-
tækja. Það ríkti því mikil eftirvænt-
ing á blaðamannafundi
sem ríkisstjórn Suður-
Afríku boðaði til í kjöl-
far dómsáttarinnar.
Þeir hafa hins vegar
orðið fyrir vonbrigðum
sem bjuggust við víg-
reifum yfirlýsingum
stjórnvalda.
Lyfjaskortur ekki
meginorsök
Blaðamannafundur-
inn lýsir vel þeim gríð-
arlega flókna bak-
grunni, bæði pólitískt
og efnahagslega, sem
deilan á sér, en á fund-
inum lýsti Manto
Tshabalala-Msimang, heilbrigðisráð-
herra Suður-Afríku, því yfir að
stjórnvöld hygðust að svo stöddu
ekki beita lyfjameðferð gegn HIV-
alnæmi. Meginorsakir hins mikla
heilbrigðisvanda Suður-Afríku
mætti rekja til fátæktar meginþorra
svartra íbúa landsins og vanþróaðs
heilbrigðiskerfis. Með hliðsjón af
þessari niðurstöðu má ljóst vera að
tal um „sigur“ eða „tap“ málsaðila er
einföldun sem á lítinn rétt á sér.
Tekist á við vandann
Eftir stendur dómsáttin, hin eig-
inlega niðurstaða deilunnar. Í henni
er leitast af fremsta megni við að
taka á þeim alvarlega vanda sem
báðir málsaðilar standa frammi fyrir:
Annars vegar hvernig lyfjafyrirtæki
geti veitt stjórnvöldum Suður-Afríku
þá aðstoð sem þau þurfa í baráttunni
gegn ekki aðeins HIV-alnæmi, held-
ur einnig berklum og taugaveiki, svo
að dæmi séu nefnd, og hins vegar
hvernig stjórnvöld geti fært sér slíka
aðstoð í nyt, án þess að það komi nið-
ur á framtíðargetu lyfjafyrirtækja til
að fjárfesta í rannsóknum og þróun
nýrra lyfja.
Mikilvægt fordæmi
Þegar upp er staðið veitir dómsátt
Félags lyfjaframleiðenda og stjórn-
valda í Suður-Afríku mikilvægt for-
dæmi fyrir áframhaldandi samstarf
lyfjafyrirtækja við þróunarlönd á
sviði heilbrigðismála. Ljóst er að
lyfjafyrirtækin bera ríka siðferðis-
lega ábyrgð í þessum efnum. Hins
vegar hefur e.t.v. skort hentugan far-
veg eða aðferðir sem báðir aðilar
hafa getað fallist á. Málssóknin gegn
stjórnvöldum Suður-Afríku var því
ekki til marks um að þau hunsuðu
slíka ábyrgð, heldur að þróunarað-
stoð lyfjafyrirtækja má ekki ganga
gegn þeirri markaðslegu ábyrgð sem
þau jafnframt axla sem hlutafélög á
opnum markaði. Dómsáttin er þann-
ig áþreifanleg sönnun þess að tekist
hefur að greiða úr viðkvæmum deilu-
málum, sem hefðu, að öllu óbreyttu,
torveldað mikilvægt samstarf lyfja-
fyrirtækja og þróunarlanda.
Þarfar sættir
en ekki sigur
Hjörleifur
Þórarinsson
Lyfjaframleiðsla
Dómsáttin gefur, að
mati Hjörleifs Þór-
arinssonar, mikilvægt
fordæmi fyrir áfram-
haldandi samstarf
lyfjafyrirtækja við
þróunarlönd.
Höfundur er framkvæmdastjóri
GlaxoSmithKline á Íslandi.
TILEFNI þessarar greinar er að
vekja athygli á því að til stendur að
viðkvæm gögn um einkalíf látinna
verði færð til skráning-
ar í gagnagrunn á heil-
brigðissviði. Nú hefur
landlækni verið stefnt
vegna slíks máls þar
sem hann hafnar
beiðni dóttur látins
manns um að gögn um
hann fari ekki í grunn-
inn.
Öðrum kemur
það ekki við
Þegar prestur und-
irbýr útför með syrgj-
endum eru honum
fengnar í hendur upp-
lýsingar um hinn látna
einstakling til þess að
geta gert grein fyrir helstu æviat-
riðum við útförina. Oft á tíðum
koma upp álitamál um hvort þetta
eða hitt eigi erindi í ræðu prestsins
eða hvort satt skuli kyrrt liggja.
Við slíkar aðstæður hef ég gjarnan
stuðst við ráð gamalreynds kollega
sem sagði: Þeir vita sem þekkja,
öðrum kemur það ekki við. Þetta er
ágæt vinnuregla enda minning lát-
inna viðkvæmt mál sem eftirlifend-
ur þurfa að fara um mildum hönd-
um.
Venjur og lög
siðaðra þjóða
Í öllum siðuðum þjóðfélögum
gilda venjur og lög um látna. Graf-
reitir og kirkjugarðar eru staðir
sem njóta friðhelgi. Röskun graf-
arhelgi er refsiverð samkvæmt ís-
lenskum lögum. Um meðferð lík-
ama látinna gilda lög og reglur sem
læknar og starfsfólk útfararstofn-
ana þurfa að virða. Lögin vernda
rétt látinna og eiga að tryggja að
þeir njóti virðingar og að ekki sé
farið með líkamsleifar þeirra nema
að siðbundnum og löglegum hætti.
Samkvæmt stjórnarskránni nýt-
ur einkalíf manna verndar. Frið-
helgi einkalífsins telst til grundvall-
ar mannréttinda. Trúnaðarupp-
lýsingar sem læknir hefur undir
höndum og hefur lofað að viðlögð-
um drengskap að láta ekki uppi
teljast viðkvæmar persónulegar
upplýsingar. Enginn getur létt
þessari skyldu af læknum og heil-
brigðisstarfsmönnum – enginn!
Ekkert réttlætir að þessi vernd
falli niður við andlát og að hægt sé
að fara með upplýsingar um látna
að geðþótta heilbrigðisyfirvalda,
jafnvel þótt stutt sé (ó)lögum.
Í frumvarpinu um gagnagrunns-
lögin var ekki gert ráð fyrir að fólk
gæti sagt sig úr grunninum en
þeirri heimild var bætt inn í við um-
ræður á alþingi.
Eftir sem áður ganga lögin í ber-
högg við þá viðteknu vinnureglu að
leita skuli upplýsts samþykkis ein-
staklinga áður en persónuupplýs-
ingar eru notaðar í rannsóknar-
skyni en þessi regla hefur verið við
lýði allt frá Nürenberg-réttarhöld-
unum. Fyrst lögin ganga út frá
þeirri grundvallarreglu að einstak-
lingar geti sagt sig úr grunninum
geta þau varla náð til látinna því
þeir geta eðli málsins samkvæmt
ekki varið þennan lögbundna rétt.
Kristin kirkja
stendur vörð
Kristin kirkja hefur um aldir
staðið vörð um helgi mannlegs lífs.
Á Íslandi gegnir kirkjan mikilvægu
hlutverki við andlát fólks. Því má
halda fram með rökum að öll helstu
siðferðisgildi þjóðarinnar eigi ræt-
ur að rekja til kenninga Krists um
náungakærleika og virðingu fyrir
lífinu. Sem kristinn maður lít ég á
það sem heilaga skyldu mína að
stuðla að því að upplýsingar um
látna fari ekki í gagnagrunninn og
leggst reyndar gegn
því yfirhöfuð að upp-
lýsingar um lifandi
fólk fari í grunninn án
upplýsts samþykkis.
Hvað finnst fólki t.d.
um þá hugmynd að
upplýsingum úr sál-
gæslusamtölum
presta og sóknar-
barna verði líka bætt í
grunninn, svo og
skriftamálum einstak-
linga? Slíkt er auðvit-
að fjarstæða. Eða
hvað?
Vegið að
starfsheiðri
Í samningi Fjórðungssjúkrahúss-
ins á Akureyri og Íslenskrar erfða-
greiningar er gert ráð fyrir að
prestar og djáknar skrái upplýs-
ingar í sjúkraskrár sem eigi síðan
að fara í gagnagrunninn. Ætla má
að samningar við aðrar heilbrigð-
isstofnanir þar sem sömu stéttir
eru við störf séu samhljóða. Hér
þarf þjóðkirkjan að athuga sinn
gang. Þetta má aldrei verða. Hér er
beinlínis gert ráð fyrir að prestar
og djáknar bregðist skyldum sínum
við Guð og menn að þeir virði ekki
vígsluheit sitt og tvöþúsund ára
hefð kirkjunnar. Gagnagrunnslögin
eru ótrúleg smíð og svo meingölluð
að þau vega að helstu siðferðisgild-
um elstu stétta samfélagsins, þau
eru aðför að starfsheiðri presta,
lækna og annarra heilbrigðisstétta
– aðför að siðferðisgrunni þjóðar-
innar. Sem prestur og fyrrverandi
djákni brýni ég starfssystkin mín
að láta aldrei upplýsingar úr sál-
gæslusamtölum eða skriftamál af
hendi við nokkurn mann eða yf-
irvöld, sama hvað í boði er.
Gerist það grefur þjóðkirkjan
sína eigin gröf. Og hver getur
treyst læknum sem láta persónu-
upplýsingar af hendi – og jafnvel
fyrir peninga?
Viðurkennd
mannréttindi
Er einhver grundvallarmunur á
þagnarskyldu presta og lækna og
er einhver eðlismunur á upplýsing-
um um sálrænt ástand fólks og
upplýsingum um líkamlega kvilla?
Nei! Og þess vegna eiga sjúkra-
skrár og skriftamál að liggja í
þagnargildi.
Þegar presta og kirkju ber á
góma kemur mörgum í hug dauðinn
enda gegnir stéttin mikilvægri
þjónustu við syrgjendur. Kirkjunni
ber að standa vörð um sjálfsagðan
rétt látinna um friðhelgi og graf-
arfrið. En henni ber ekki síður að
standa vörð um stjórnarskrárbund-
in mannréttindi lifandi fólks. Ef
einhver ein stofnun í landinu ætti
að láta mál af þessu tagi til sín taka
þá er það íslenska þjóðkirkjan.
Mannrétt-
indi látinna
og lifenda
Örn Bárður Jónsson
Höfundur er prestur.
Friðhelgi
Grafreitir og kirkju-
garðar eru staðir sem
njóta friðhelgi, segir
Örn Bárður Jónsson.
Röskun grafarhelgi er
refsiverð samkvæmt
íslenskum lögum.