Náttúrufræðingurinn - 01.06.1968, Blaðsíða 11

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 123
rana er nefnist Suðurhlíðar (eða Suðurhlíðabrún) og gengur vest-
ur frá rótum Rjúpnafells nyrzt í Skaratungum. Sá rani nær langt
út með Steinsholti. Steinsholtsá kemur úr Steinsholtslóni við jökul-
sporðinn og rennur þaðan litlu norðar en vestur um nafnlausan dal
milli Steinsholts og Suðurhlíða. Sá dalur kemur hér mjög við sögu
og verður eftirleiðis til að komast hjá málalengingum kallaður
Steinsholtsdalur. I mynni hans, sem er þrengra en dalurinn fyrir
innan og veit norður, beygir áin í þá átt og sameinast loks Krossá á
Markarf 1 jótsaurum.
í stað frekari landslagslýsingar í orðum skal á það bent, að allt
sem hér var sagt og ótal margt fleira til viðbótar um landslag í
Steinsholti og nágrenni, má lesa sér til af ágætum landabréfum.
Þau eru Uppdráttur Islands gerður eftir landmælingum 1907 (blað
58 í mælikv. 1:50 000 og 1:100 000), kort Bandaríkjahers af íslandi
(1:50 000), og kort Ferðafélags íslands af Þórsmörk og nágrenni
(1:50 000). Síðastnefnt kort hefur það fram yfir hin, að það sýnir
Íökuljaðra mjög nálægt því sem þeir liggja nú (samkv. flugmynd-
um Landmælinga íslands 1960), en á hinum kortunum, sem eru
gerð eftir eldri mælingum, ná jöklarnir mun lengra fram.
Allt fast berg, sem til sést í Steinsholti og annars staðar í norður-
hlíð Eyjafjalla, telst til móbergsmyndunar Miðsuðurlands, enda er
móberg þar algengust bergtegund. Móbergið í Steinsholti er all-
breytilegt að gerð, misgróft og mishart. Sérstaklega lint er svart af-
brigði, sem víða hafa holazt í stórir hellar. Auk eiginlegs móbergs
eru þarna þykk lög af „ruðningsmóbergi", þ. e. sendnum leirsteini
með basaltmolum á víð og dreif, og er það þéttara og traustara en
annað móberg.
Fremur lítið basaltívaf er í móberginu í Steinsliolti. Þó íinnast
þar blágrýtisgangar og kubbabergskleggjar (14. mynd), en eiginlegt
bólstraberg hef ég ekki séð þar. Efst uppi við jökulrætur eru klapp-
ir og klettaborgir úr grágrýti og munu hraun að uppruna.
Bergið í Steinsholti er víða með greinilegri lagskiptingu, og hall-
ar lögum þess yfirleitt norður, en mjög misbratt, og mislægi er víða.
Þessi halli mun upphaflegur, en ekki til kominn við liöggun. Á því
tímabili, er eldgos voru að hlaða þessum jarðlögum hverju ofan á
annað, hefur yfirborði landsins hallað þarna til norðurs, eins og
því hallar enn, en mislægið vitnar um gröft gilja í gosldéum á
myndunarskeiðinu.