Náttúrufræðingurinn - 1968, Blaðsíða 108

216
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
suðvestur frá eyjarhorninu. Um 800 metra suður af honum er
Máfadrangur, er mun vera leif syðsta gígsins á sprungunni. Máfa-
drangur hefur þá sérstöðu, að í honum eru basaltlög, svo að senni-
lega hefur einhvert hraunrennsli verið úr þeim gíg. Um 750 m
austar er Lundadrangur, en hann er gígleif, þótt hann sé ekki á
sjálfri sprungunni eins og fyrr getur. Með athugunum á legu berg-
laga í Dyrhólaey og dröngunum má einmitt fá góða mynd af upp-
runalegri stærð eyjarinnar, en allt var Jretta samhangandi í eina tíð.
Út frá þessu sést greinilega, hversu geysimikið sjórinn hefur rofið
af liinni upphaflegu eyju.
Ekki hafa eyðingaröflin látið sitja við Jrað eitt, sem öldur hafsins
hafa fengið áorkað, Jjví að á síðasta jökulskeiði ísaldar hefur megin-
jökullinn lagt hramm sinn suður yfir eyna og tekið Iiana ómjúkum
tökum. Hraunið hefur hann sorfið og skafið Jrar til allt venjulegt
svipmót hrauns var af því horfið. í staðinn fyrir gárað og útflúrað
hraun, blasa nú við ávalar, jökulrispaðar klappir, þar sem til sést
fyrir jarðvegi og foksandi. Þá liefur hann sennilega skafið allmikið
ofan af móbergshæðunum á Háeynni sitt hvoru megin við hraunrás-
ina og lækkað eyna allverulega. Ekki hefur jökullinn skilið svo við,
að eyjan hafi ekki í dag upp á að bjóða flest sem á skrið lians minnir,
því að austur af vitanum er dæmigerður ísaldarmelur, Jrótt ekki sé
hann víðáttumikill. Síðasta verk jökulsins hefur verið að setja af sér
jökulurð norðan undir Lágeynni vestanverðri. Þegar sú urð hlóðst
upp, hafa jökulfljót ísaldarlokanna verið búin að fylla upp fjörðinn
norður af eynni og tengja hana fastalandinu. Þótt þessi litla jökulurð
láti ekki mikið yfir sér, er hún J)ó allnokkuð umhugsunarefni. Hún
er mynduð úr stórum l)asalthntdlungum, sem margir hverjir bera
sama svipmót og hnullungar í jökulcildunum í Dalaheiði og á
llrekknaholtum, t. d. eru í henni nokkrir stórir steinar úr all gjall-
kenndu rauðleitu basalti með ígreyptum ljósum hnyðlingum (xeno-
lítum), en Jreir eru algengir í umgetnum jökulöldum. Vart er hægt
að skýra myndun Jressarar jökulurðar á annan liátt en þann, að jök-
n11 í framrás hafi myndað hana, þótt framrás hans hefði ekki orðið
svo mikil, að hann næði að ýta urðinni upp á eyna. Freistandi er að
setja Jressa jökulurð og urðina við Reynisfjallsendann að norðan í
samband við þá framrás jökulsins í ísaldarlokin, sem í útsveitum
hefur verið nefnt Búðaskeið.
Vart er hægt að skilja svo við sögu Dyrhólaeyjar, að ekki sé getið