Náttúrufræðingurinn - 01.06.1968, Blaðsíða 99

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 211
tekið fram, að hér er aðeins átt við eyju þá, er lausu gosefnin mynd-
uðu.
Sprengigosið hefur gengið á með hrinum og hafa þá stundum orð-
ið býsna öflugar sprengingar. Sem sönnun má nefna, að norðan í
Háeynni hef ég í móberginu séð blágrýtishnullung, sem vart er
undir 200 kg að þyngd, og er hann þó a. m. k. 400 m frá næsta gíg.
Nokkurt afl hefur þurft til að slöngva honum þá leið. í lagastafl-
anum í eyjunni að suðvestan — í nánd við Kambsgíg — eru tvö
þykk lög úr blendingi af kleprum og bólstrabergi, en þau benda til
þess, að öðru hverju hafi þeytzt upp blanda af' hraunkviku og brot-
um úr bólstrabergi í sígosum. Neðra lagið er neðarlega í bergstál-
inu suðvestan í eynni, en hið efra í og á brúninni suður af vitanum.
Svo gerðust snögglega þáttaskil í háttalagi gossins og þar með
sköpun eyjunnar og framtíðartilveru. Nyrzti gígurinn tók að spúa
glóandi bergkviku í stað ösku og gosmalar og streymdi þá mikil
hraunelfa austur af gosmalarhaugnum, og breiddist hraunið
yfir áður umgetna malarfjöru austan á eynni. Hraunið var mjög
þunnfljótandi, ef dæma má af því, hversu jafnt það lagðist yfir
hina hallalithi f jöru, þar sem það storknaði sem helluhraun. Þess
skal getið, að vel sér til f jörusetsins undir hrauninu á löngum kafla
austan í Lágeynni og eins á kafla sunnan í henni. í bergstálinu upp
af vestanveðri Kirkjufjöru sézt greinilega, hvernig hraunið hefur
lagzt upp að gosmalarhaugnum. Svo er að sjá, að hann hafi verið
mjög lítið rofinn, þegar hraunið lagðist að honum. Þá má og sjá
þar, hversu þunnfljótandi hraunið hefur verið, að það hefur vand-
lega fyllt nærri lóðrétta sprungu, sem myndazt hafði í neðra hraun-
lagið austan í Lágeynni, en svo er að sjá, að á Lágeynni séu ekki
nema 2 hraunlög — sums staðar lítt aðskilin — og er efra lagið víð-
ast grágrýtiskennt.
Af einhverjum óþekktum ástæðum liefur hraunið allt í einu hætt
að renna niður svo að segja snarbrattan hallann austan í Háeynni,
því að 3 síðustu hraunspýjurnar hafa runnið suður eftir Háeynni
að austan, en í suðurbrún hennar austan til eru hraunlögin 5. Þar
í bergstálinu er mjög fallegur basaltgangur allt í sjó niður, þar
sem hraunkvikan hefur vendilega fyllt lóðrétta sprungu, sem mjókk-
ar, er neðar dregur. Sprungan hefur sennilega myndazt í gosmalar-
hauginn, eftir að hann var orðinn svo samanþjappaður, að sprungu-
barmarnir gátu staðið án þess að hrynja. Þessi sprunga stefnir norð-