Náttúrufræðingurinn - 1968, Side 56

164
N ÁT T Ú R U F RÆ ÐIN G U R 1N N
lilít í öllum aðalatriðum. (Guðm. Kj. 1951, bls. 28—29 og 42—43).
Þetta gusthlaup var um 2 knt breitt í tjallshlíðinni og hvergi hólrni
upp úr, þó að mishæðótt sé. Á þeirri leið bættist því leysingarvatn
úr snjó og jöklum og var við fjallsræturnar orðið að vatnsflóði. I
því gervi hélt það áfram út í upptök Ytri-Rangár og ofan eftir henni
til sjávar.
í framantöldum dæmum hefjast gusthlaupin með einhvers konar
sprengingum, sem leggja til loftið í þau. En hrun eða skriðufall
getur einnig nægt til að koma af stað gusthlaupi, en verður þá að
notast við andrúmsloft, sem hrunmylsnan lirífur með sér í fallinu
og þjappar saman. Langalgengust gusthlaup af því tagi eru snjóflóð
í frosti og þurrunt lausasnjó. í hárri hlíð geta þau haft afl til að
rífa upp stórgrýti úr frosinni jörð og skára geilar í skóga, en þó verið
furðu lítil að efnismagni, mest lolt. Ólafur Jónsson nefnir slík snjó-
flóð kófhlaup, ágætu nafni. í þeim tilvikum, er fasts efnis gætir
minnst í slíku hlaupi eða hluta þess, er Jrað orðið líkara æðisgengn-
um stormsvip en skriðu. Slíka svipi, sem oft fylgja — eða öllu heldur
fara fyrir — bæði snjóflóðum og öðrum skriðum, kalla Norðmenn
einfaldlega gusl.
I.oks er þess enn að geta, að hrun úr bergi getur einnig valdið eða
að nokkru leyti orðið að gusthlaupi, svo sem varð í Steinsholti.
Furðuleg útbreiðsla margra stórskriðna erlendis út yfir flatlendi og
jafnvel upp á móti halla hefur verið skýrð svo, að urðinni hafi á
fluginu verið haldið uppi af samþjöpþuðu lofti. T. d. Jrykir Jjetta
sannað af sjónarvottum og verksummerkjum skriðuhlaups við Elm
í Sviss 1881 og við Frank í Kanada 1903. Virðist einsætt, að þessu
sé h'kt farið um sumar hinna langdrægustu, fornu stórskriðna hér
á landi, og má Jjar sérstaklega til nefna Loðmundarskriður, en
einnig Vatnsdalshóla.
En Jjað hrun, sem ég hef halt spurnir af og er sambærilegast
hruninu í Steinsholti, varð nálægt Cordova í Alaska í jarðskjálftan-
um mikla 27. marz 1964. Heimild mín er skýrsla bandaríska jarð-
eðlisfræðingsins Ronalds S. Shreve (1966).
Úr nafnlausu fjalli (sem síðan var nefnt Shattered Peak) hrundi
bergspilda niður á flatan skriðjökul, Sherman Glacier. Hún sundr-
aðist í fallinu og myndaði einkennilega jafnþykka, .3—6 m, urðar-
breiðu yfir jöklinum. Hrunspildan nam 30 milljónum m3 og fall-
hæðin 600 m (hvort tveggja um tvöfalt meira en í Steinsholti). Þessi