Náttúrufræðingurinn - 1968, Qupperneq 115

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
m
kenningu og lýsir því, hvernig helsingjanefin breytist í hinar um-
ræddu fuglategundir. Og árið 1689 birtist meira að segja enn í fræði-
riti nrynd af tré, sem hinar umræddu gæsir áttu að liafa vaxið á.
Það er því ekki tiltökumál, þótt í elztu ritum urn náttúru íslands
sé vikið að þessu efni. Meðal annars segir Oddur biskup Einarsson
í íslandslýsingu sinni frá 1589, að um fæðingu helsingja segi „landar
vorir liér um bil hið sama sem Petrus Pomponalius skrifaði forðunr
um brenta eða bernicla“. Og Gísli biskup Oddsson kenrst þannig
að orði unr þetta efni í íslandslýsingu sinni frá 1638: „En svo skal
ég ekki fara út fyrir efnið og þá kenr ég að öðrunr líkum fuglunr af
sama kyni, en lítið eitt minni, senr lralda sig mest við sjávarstrendur
og eru jrví nefndir margæsir. Þeinr eru líkastir helsingjar, sem nrenn
Iralda að hafi tvöfalda æxlun, fæðist annað kynið af trjáviði nokkr-
um (sjá Gyðingasögu Jósephusar), en hitt komi franr við egg. Hefur
eftir jrví verið tekið lrér á landi, að lrið síðarnefnda Irendi sjaldan
hér, og fullyrða nrenn því einum nrunni, að allir lrelsingjar vorir séu
karlfuglar." Meðal almennings á fslandi nrun lengi hafa einrt eftir
af þessari trú, jrví að í dagbók sinni frá 1797 víkur Sveinn Pálsson að
Jressu efni og gefur í skyn, að hin gamla trú um „LepacLes anatiferas“
sé ekki með öllu úr sögunni.
Þessi lífseiga trú unr hinn dularfulla uppruna helsingja og margæsa
lrefur eflaust átt rætur sínar að rekja til jress, að lengst af Jrekktu
menn ekki varpheimkynni þessara tegunda, en þau eru í nyrztu ís-
hafslöndum Hins vegar voru báðar tegundirnar algengar við strendur
Vestur-Evrópu vetur, vor og lraust. Annars var jrað aldrei ætlunin
að rekja hér til neinnar hlítar liinar fjölmörgu heimildir um jretta
efni, enda eru Jrær miklu fremur menningarsögulegs en náttúrn-
fræðilegs eðlis. En geta má Jress, að auk íslenzka nafnsins helsingja-
nef bera nafngiftir á ýmsum málum enn merki Jressarar fornu trúar.
Á ensku heita t. d. helsingjanef goose barnacles og á þýzku Enten-
muscheln. Vísindaheiti margæsarinnar er Branta bernicla og á
ensku nefnist helsinginn barnacle-goose.
II.
Skelskúfum (Cirripedia) er venjulegá skipt í 5 undirættbálka
og nefnast Jreir Tlioracica, Abdominalia (Acrothoracica), Rhizocep-