Samvinnan - 01.03.1929, Side 27

SAMVINNAN
21
heldur geyma þær til lakari ára. Svo gerði t. d. ríkið Sao
Paulo í Brasilíu, þar sem mest er kaffiræktun. Áríð 1906
keypti það meira en 8 miljónir poka af kaffi til þess að
koma í veg fyrir verðfall. Það kaffi kom ekki á markað-
mn, en var geymt í von um verðhækkun. Samtímis var
bönnuð öll nýrækt. Eins hefir gríska stjómin farið að til
þess að hækka verð á rúsínum.
Af því, sem nú hefir sagt verið, verður unnt að svara
þeii’ri spurningu, hvort hagfeldara sé neytöndum og öll-
um almenningi — frjáls samkeppni eða einkasala. Frjáls-
iyndir hagfræðingar hafa, svo sem kunnugt er, haldið
því fast fram, að dýrleika leiddi af einkasölu, en lágt verð
væri samfara frjálsri samkeppni. Það, sem hér var sagt
á undan, myndi koma illa heim við þessar skoðanir
þeira.
Svarið við spurningunni hggur þó ekki í augum uppi.
Að vísu er það oftast svo, að af samkeppni leiðir lægsta
verð, þ. e. a. s. það verð, sem nálgast framleiðslukostnað..
Seljöndum er áríðandi að koma út vörum sínum, og þess
vegna keppast þeir um að ná sem flestum skiptavinum
með því að bjóða hver annan niður, í þeirri von, að
kaupandafjöldinn vegi upp á móti lækkun arðsins. — En
þetta á þó ekki alltaf við. Vér höfum áður sýnt (Samv.
1928 bls. 127), að framleiðöndum eða seljöndum getur
fjölgað svo um of, að af því leiði aukinn framleiðslukostn-
aður, sem leiðir beint af sér verðhækkun.
Hins vegar mun það einnig reynast svo yfirleitt, að
eihkasala veldur hærra verði en samkeppni. Eins og sýnt
var, heldur einkasalinn vörunni í því verði, sem veitir
honum mestan hagnað. Hitt er ekki neitt höfuðatriði, að
koma út sem mestu af vörunni. Honum getur jafnvel ver-
ið ábati að því, að draga úr framleiðslunni. Þar fer ekki
saman hagur hans og neytanda eða almennings. En vér
höfum einnig sýnt, að það er fjarstæða, að neytandinn sé
á valdi einkasalans, og að hann geti verðlagt vöru sína
af handahófi. Hann er einmitt tilneyddur að fara eftir
þörfum og kaupgetu neytanda. Hann getur ekki haldið