Samvinnan - 01.06.1973, Blaðsíða 25

menn lengur. Oft vilja þær þá fara að
vinna úti, en þá vaknar sú spurning,
hvaða vinnu þær geti fengið. Þar sem
flest störf í nútímaþjóðfélagi krefjast
meiri og meiri þekkingar, er ekki margra
kosta völ fyrir þær konur, sem hafa ver-
ið inni á heimilum í 15—20 ár. Þeim
bjóðast oftast lægst launuðu og minnst
metnu störfin, svo sem frystihúsvinna,
saumar, og svo mætti lengi telja; oftast
störf sem fæstum karlmönnum er bjóð-
andi uppá. Að minnsta kosti verða vanda-
mál þessara kvenna ekki bara leyst með
þvi að fá þær út á vinnumarkaðinn,
eins og margar kvenréttindakonur héldu
áður fyrr. Þessir erfiðleikar fara oft sam-
an við breytingaaldurinn, þegar margar
konur eiga við sálræn og líkamleg vanda-
mál að stríða, og það gerir málið ekki
auðveldara viðureignar. Ástand þessa
hóps má oft ráða af misnotkun lyfja og
ofdrykkju. Það er engin furða að konur
á aldrinum 35—55 ára séu oftar lagðar
inn á geðsjúkrahús en karlmenn á sama
aldri. Þar sem breytingaaldurinn byrjar
nokkru eftir 35 ára aldur, getur hann
ekki verið eini valdurinn.
Félagsleg taugaveiklun
Víkjum nú að því, hvers vegna upp-
reisn kvenna hefur átt svo erfitt upp-
dráttar, og hvers vegna karlmönnum hef-
ur tekizt að hefta konur í óeftirsóknar-
verðum stöðum frá alda öðli. Eftirfarandi
skýring hefur birzt, eftir danskan sál-
fræðing (Lise Östergárd).
Af ástandi þjóðfélagsins má draga
þessa ályktun: Þetta hefur tekizt vegna
þess að hin rikjandi hlutverkaskipting
kynjanna byggist á einskonar félagslegri
taugaveiklun (kollektiv neurose).
Hún byggist á sömu sálfræðilegu skil-
yrðum og venjuleg taugaveiklun. Eins og
venjuleg taugaveiklun styrkir hún sjálfa
sig, og er eins erfið viðfangs. Hugsanir
taugaveiklaðs fólks eru oftast óraunsæar
og hlaðnar tilfinningum, og þetta heldur
ástandinu við. Tilfinningin er yfirsterk-
ari hugsuninni og afbakar hana. Sjálfum
er manni þetta ekki ljóst, og maður verð-
ur þannig fórnarlamb hins ómeðvitaða.
Hugsanir taugaveiklaðs fólks einkennast
einkum af þrennu: lauslegum óraunhæf-
um alhæfingum, röngum samlikingum og
tilhneigingu til að taka allt bókstaflega.
Nákvæmlega sömu öfl eru að baki for-
dómum okkar um aðra og ekki sízt um
hlutverkaskiptingu kynjanna.
Eitt augljóst dæmi ætti að geta skýrt
nánar hvað við er átt: Samkvæmt hefð
er hlutverk konunnar að gæta heimilis
og fjölskyldu. „Mamma er í eldhús-
inu.......“ Og af hverju er hún nú þar?
Hin eina almenna skýring á þessu er sú,
að konan og aðeins konan gengur með
barnið og hefur það á brjósti. En það
að hafa barn á brjósti og búa til mat er
ekki það sama, og af því að maður
er skapaður fyrir annað, er maður ekki
endilega skapaður fyrir hitt. í samfélög-
um, þar sem stór hluti af ævi konunnar
fer í bamsfæðingar og hún því bundin
við heimilið vegna brjóstabarna, er hægt
að tala um raunhæfa alhæfingu. En nú
á tímum, þegar ekki eru fleiri en 1—3
börn að meðaltali í hverri fjölskyldu, og
ekki hægt að segja að heimilishaldið sé
lengur alvarleg kvöð, þá er það lausleg
alhæfing að halda þvi fram, að það sé
eðli kynþroska konu að gegna húsmóður-
hlutverki. Má vera að kona velji þetta
starf af löngun, eða hún sé neydd til
þess, en valið byggist ekki á því að hún
sé kvenmaður.
Og þá kemur næsti hlekkur i keðjunni.
Samkvæmt hefð hefur hlutverk konunn-
ar sem brjóstmóður heft hana í hlutverk
húsfreyjunnar. En hér kemur það eftir-
tektarverðasta: Þetta hlutverk hefur gert
konuna óeftirsóknarverða á vinnumark-
aðinum, og því gert erfiðara fyrir hana
að rjúfa álögin. Hvort sem kona á börn
eða ekki, þá er búizt við að hún sé óör-
uggur vinnukraftur vegna „kvenlegra
skyldna sinna“, og í atvinnugreinum, þar
sem eru jöfn laun fyrir karla og konur,
leiðir hin ranga alhæfing til að kona á
erfiðara með að koma sér áfram í vel
launaðar stöður eða stöður sem á annan
hátt eru eftirsóknarverðar. Og svo til að
fylla mælinn: hin svokölluðu kven-
mannsstörf, að búa til mat, sauma, hár-
greiðsla o. s. frv., eru lágt skrifuð og
lágt launuð. En ef eru uppi sérstakar
kröfur um að þessi störf séu innt sér-
staklega vel af hendi, þá verður að fá
karlmenn til þess, og þá er ekki lengur
talað látlaust um hlutina, en hinsvegar
„yfirmatsveina", „hárgreiðslumeistara",
„klæðskera“, og þessi störf verða betur
launuð og hærra skrifuð.
En máhð er flóknara en þetta, og hin
félagslega taugaveiklun nær dýpra en til
þessara yfirborðslaga; annars hefði upp-
reisn kvenna fyrir löngu verið áhrifa-
meiri. Þrátt fyrir ýmsar hagnýtar um-
bætur, sem þakka má hinum stóru nöfn-
um kvennabaráttunnar, þá er alveg
furðulegt, hversu lítið hefur verið hreyft
við grundvallaratriðum í afstöðunni milli
kvenna og karla. Jafnvel í hópum sem
eru lengst til vinstri, þar sem er unnið
að jafnrétti og frelsi fyrir alla minni-
hlutahópa, kvarta konur yfir kynjamis-
rétti. Það eru sterk sálfræðileg öfl sem
halda við status quo í þessu efni.
Leikreglur karlmannasamfélagsins
En hvers vegna hefur uppreisn kvenn-
anna átt og á stöðugt svo erfitt með að ná
marki sinu? Ef litið er á þau öfl, sem
eru að baki, má komast að eftirfarandi
niðurstöðu: Uppreisn kvenna hefur átt
svo erfitt uppdráttar vegna flókins sam-
hengis orsaka og afleiðinga, líkt því sem
gerist hjá taugaveikluðu fólki; hún styrkir
þá krafta sem hún rís gegn. Það er sál-
fræðilegt lögmál, að sá kúgaði samsamar
sig kúgaranum, ef sá hinn sami er of
sterkur til að hægt sé að bregðast við
honum á skynsamlegri hátt. Þannig hafa
líka forvígismenn kvennabaráttunnar
likt sér við karlmenn og þær hugmyndir
sem með þeim ríkja. Sá armur uppreisn-
arinnar, sem ekki vill gefa eftir, hefur
á sinn herskáa hátt líkt sér við karlmenn,
og einmitt í því eru honum settar skorður.
Karlmannasamfélagið hefur neytt hin-
ar uppreisnargjörnu konur til hinnar
herskáu samlíkingar við karlmanninn, og
þar með þvingað þær til að lúta leikregl-
um þessa samfélags.
Sem dæmi um þessar leikreglur má
nefna, að margar kvenréttindakonur hafa
viðurkennt baráttuna um álit og völd.
Margar konur hafa meira að segja not-
fært sér uppreisn kvenna i þessari bar-
áttu. Barátta um álit og völd hefur lagt
margan karlmann í rúst, ef hann hefur
orðið undir í þessari baráttu við kyn-
bræður sína; baráttu sem karlþjóðin hef-
ur óformlega skilgreint sem æskilega.
Meðal karla hafa orðið til ótal hlutverk,
sem eru ekki aðeins óæskileg og eyði-
leggjandi, heldur hafa það í för með sér,
að margir karlar standa í raun réttri nær
hinni kúguðu konu en eigin kynbræðrum.
Hin herskáa kvennabylting hefur ekki
aðeins tekið upp hugmyndir karlkyns-
ins i staðinn fyrir að gagnrýna þær, held-
ur gengur hún lengra. Hin herskáa af-
staða kvenna hefur örvað eða haldið við
fjölda af fölskum samlíkingum, sem er
liður i varnarviðbrögðum karlmannsins
og mati hans á baráttu kvenna. Einn af
25