Samvinnan - 01.06.1973, Blaðsíða 36

Þráinn Bertelsson:
Löngu áður en tímatal okkar hófst, var
ljóðasmíð háþróuð með Kínverjum. Á
tímum T’ang-keisaraættarinnar, 618 til
907, náði hún fullum þroska; bernsku-
skeið hennar var á enda runnið.
Á þessum einkennilegu tímum, þegar
stjórnendur ríkisins og embættismenn
voru einnig helztu lista- og andans menn
þjóðarinnar, var uppi mesta skáld kín-
versku þjóðarinnar — Lí Pó.
Þegar í lifanda lífi tók að stafa frá
Lí Pó goðsagnakenndum ljóma. Tíu vetra
gamall kunni hann á fingrum sér alla
söngvana í Sjí King, og næstum um svip-
að leyti kom ljóðræn gáfa hans í ljós í
hinu hrífandi smáljóði um eldfluguna —
en það er aðeins fjögur vísuorð og stendur
kveðskap hans á fullorðinsárum ekki
langt að baki.
Á æskuárum reikaði hann frá einu hér-
aði til annars og stráði léttúðugum
heimslystarvísum á báða bóga. Á flakki
sínu gekk hann að eiga konu, en hún
hljóp frá honum í miklum flýti, þegar
frægðin lét á sér standa. Um tíma dró
hann sig í hlé frá heimsins skarkala og
hélt til fjalla ásamt nokkrum öðrum
skáldum, sem svipað var ástatt fyrir, og
„slæpingjarnir sex í bambuslundinum“
ortu af hjartans lyst og drukku eins og
þeir gátu torgað.
Tvítugur að aldri stóðst hann bók-
menntapróf með láði og var þegar víð-
kunnur sem skáld, er ljóð hans náðu eyr-
um manna við hirðina og til nánustu
gæðinga keisarans sjálfs. Þegar hann
síðan kom sjálfur, tók hinn voldugi ein-
valdur honum opnum örmum, og honum
voru fengin herbergi í keisarahöllinni. Og
nú rann upp sú tíð, er dekrað var við
Lí Pó fram úr öllu hófi. Asnaspörk hans
í ölæði keyrðu aldrei svo um þverbak, að
honum væri ekki jafnan fúslega fyrirgefið
af hinum mektuga verndara sínum. Eitt
sinn hélt hann þrumandi ræðu gegn keis-
aranum, íklæddur skartklæðum sem keis-
arinn sjálfur var að enda við að gefa
honum.
Við annað tækifæri fékk hann óvænta
kvaðningu um að koma til hirðarinnar,
þegar hann var útúrdrukkinn að þvæl-
ast um götur borgarinnar. Það var fyrst
eftir að hafa skvett yfir sig úr mörgum
fötum af köldu vatni, að hann var fær
um að ganga fyrir hátignina — en þá
mælti hann af munni fram nokkrar af
beztu Ijóðlínum sínum, eins og ekkert
hefði í skorizt.
Enginn tók Lí Pó fram i þeirri list að
mæla ljóð af munni fram. Oftlega bar
það við í nærveru keisarans, að hann
færi með smámeistaraverk innblásinnar
ljóðgáfu, sem höfðu orðið til í hrifningu
augnabliksins, en höfuð rikisins flýtti sér
eins og lífið lægi við að festa orðin á
blað, svo hann gæti síðar samið músík við
ljóðin til að leika undir, þegar Lí Pó söng.
Endalokin
En Lí Pó hlaut sömu örlög og margir
aðrir, sem lukkan hefur gert sér sérdeilis
títt um; hann féll með brauki og bramli.
Þegar keisarinn eitt sinn á léttúðar-
augnabliki skipaði hinum volduga hallar-
geldingi, Kaó Li-shih, að krjúpa fyrir
fótum skáldsins og losa um skóbúnað
hans, færði keisarinn skáldjöfrinum óvit-
að ofstækisfullan hatursmann. Þetta
leiddi til þess, að í fyllingu tímans varð
Lí Pó, eins og svo margir aðrir, fórnar-
lamb í refskák metorðanna við hirðina
og varð á nýjan leik að hefja sitt föru-
mannslíf með staf og mal.
f uppreisninni miklu gegn keisaranum
var honum varpað í dýflissu, saklaus
kærður fyrir landráð, og ekki munaði
nema hársbreidd, að hann hlyti dauða-
refsingu. Síðar var hann útlægur ger, og
hann var orðinn gamall maður, þegar
hann gat komið aftur. Þá var ævi hans
næstum á enda, og nótt eina þegar hann
reri út á báti hvarf hann, er hann gerði
tilraun til að faðma vin sinn, mánann
í vatnsborðinu.
StaSreyndir
í þessum blíða, melankólska ljóma stóð
Lí Pó í augum samtíðar sinnar og þannig
komu seinni kynslóðir til með að minnast
hans.
En eins og svo oft í sögu og bókmennt-
um Austurlanda lenti raunveruleikinn í
skugga ævintýrsins. Landsmenn hans
vildu gjarna líta á líf og lifnaðarháttu
Lí Pós eins og gert var í fornum heim-
ildum. Þegar nýrri rannsóknir hættu að
einblína á sögusagnir og staðreyndirnar
um örlög Lí Pós tóku að koma i ljós, fóru
Kinverjar að láta sér skiljast, þótt með
semingi væri, að ævintýrasögurnar um
hann samræmdust sárasjaldan sagn-
fræðilegum staðreyndum. Og lífsferill
hins gamla skálds tók á sig allt aðra
mynd, og persónuleiki hans sem mann-
eskju varð ekki jafnstórbrotinn.
Fjölskyldu Lí Pós þótti gaman að gefa
í skyn, að hún væri komin af fursta
nokkrum í héraðinu, sem uppi var í Kína-
veldi á fimmtu öld — ekki sízt vegna þess
að keisarar af T’ang-ættinni gerðu tilkall
til hins sama. Að vísu gat hvorug fjöl-
skyldan i alvöru rakið ætt sína aftur til
þess gamla fursta, en þetta hindraði þó
ekki Lí Pó á seinni árum i því að ávarpa
meðlimi keisarafjölskyldunnar sem
frændur og frænkur — og ekki hindraði
það heldur keisarafjölskylduna í þvi
að líta á hann sem fjarskyldan ættingja,
sem byggi við dálítið þröng kjör.
Eftir öllum sólarmerkjum að dæma
fæddist Lí Pó árið 701 í Sújab, þar sem nú
heitir Tokmak i sovétlýðveldinu Túrkest-
an. Foreldrarnir fluttust samt innan tíðar
til Ch’ang-ming í nágrenni þáverandi
Szechwan. Vel getur verið, að Lí Pó hafi
verið um það bil fimm ára, þegar fjöl-
skyldan flutti búferlum, og samkvæmt
þeirra tíma heimildum lítur út fyrir, að
þá þegar hafi verið vaknaður áhugi hans
á ljóðlistinni.
Sjálfur segir hann, að við föðurkné hafi
hann lært gamalt ljóð eftir Sú-ma Hsíang
-jú — þetta er sennilega eini fóturinn
fyrir því, að tiu vetra gamall hafi Lí Pó
kunnað á fingrum sér söngvana í Sjí
King, sem eru meira en þrjúhundruð
talsins.
Sagan um, að hann ætti á sama tíma að
hafa skrifað ljóðið um eldfluguna, er ör-
ugglega hreinn uppspuni; eftir öllu að
dæma mun hann hafa ort ljóðið einhvern
tíma um þrítugt. Fyrstu ljóð Lí Pós urðu
annars til, þegar hann var fimmtán ára
gamall, og voru þar fyrir utan rituð í
fú-stíl — sem er eins frábrugðinn hætti
„Eldflugunnar“ og mest má verða og auk
þess auðveldari í meðförum, hreint tækni-
lega séð.
Raupari
Þegar á unga aldri var Lí Pó dálítið
raupgefinn. Þetta eltist ekki af honum.
Sem fullorðinn maður leit hann um öxl
til fyrstu æskuáranna og sagði: „Þegar
ég var fjórtán ára gamall, var ég þegar
farinn að rita ljóð í fú-stíl, sem stóðust
samjöfnuð við verk Sú-ma Hsíang-jús, og
valdhafarnir voru farnir að líta vinsam-
lega til mín.“ Þessi athugasemd er í raun
og sannleika frábær, vegna þess hve ýkj-
urnar eru miklar. Væri hún sönn, hefði
Lí Pó án efa séð um, að þessi meistaraverk
glötuðust ekki eftirkomendum. En gæði
þess, sem til er af fyrstu ljóðum hans, eru
mjög takmörkuð. Og eftir það eitt að
hafa lesið þessi bernskubrek, gæti eng-
inn maður sagt fyrir um, hvílik meist-
araverk höfundurinn átti eftir að skapa,
þegar tímar liðu fram.
Það var ekki fyrr en um nítján ára ald-
ur, að Lí Pó tók fyrir alvöru að gefa sig
skáldskapnum á vald. Þá komst hann í
kynni við einsetumann, sem gekk undir
nafninu „Meistarinn frá klettinum í
austri“, með þeim afleiðingum að Lí Pó
hélt að heiman og settist að hjá einbú-
anum í fjöllunum. Síðar sagði hann frá
36