Samvinnan - 01.06.1973, Blaðsíða 32

Arthúr Björgvin:
Um fyrirmyndarsamfélög
Brot úr sögu útópíunnar
Önnur grein
Ein af grundvallarkenningum kristin-
dómsins er kenningin um náunga-
kærleikann sem undirstöðu bræðralags-
samfélags allra manna. Mönnum ber að
auðsýna hver öðrum umburðarlyndi, vin-
áttu og kærleika. Með góðu fordæmi skulu
þeir ýta undir samskonar hneigðir í fari
náunga sins. Boðorðið um auga fyrir auga
og tönn fyrir tönn gildir ekki lengur.
Þvertámóti skulu menn jafnan gjalda illt
með góðu: sértu sleginn á hægri vangann
skaltu rétta fram þann vinstri. Ríki ná-
ungakærleikans hefur ekkert rúm fyrir
stéttskiptingu og aðrar tegundir ójafnað-
ar, sem brennimerkt hafa samfélög
manna á jörðu. Allir menn eru jafnir
fyrir guði.
Inntak þeirrar veraldlegu samfélags-
sýnar sem bregður fyrir i kristindómnum
er á þá leið, að menn skuli lifa fábrotnu
lífi, varast hverskyns óhóf og láta ágirnd
á veraldlegum auðæfum ekki eitra líf
sitt. Kristur sjálfur fer hörðum orðum
um auðsöfnunina og andúð hans á þess-
konar iðju er jafnvel slik, að hann held-
ur þvi fram, að það sé auðveldara „fyrir
úlfalda að ganga gegnum nálarauga en
fyrir ríkan mann að ganga inn i guðsríki“
(Matt. 19,24). Það er því ofureðlilegt, að
þessar kenningar skyldu framanaf njóta
mestrar hylli hjá lágstéttunum,
þeim þjóðfélagshópum, sem engar eignir
áttu aðrar en likamskrafta sína og stund-
um ekki einusinni það. Enda er litill vafi
á því, að þessar hugmyndir hafa þegar á
dögum frumkristninnar fallið í frjóan
jarðveg hjá alþýðunni. Til viðbótar þess-
ari samúð með lítilmagnanum kemur svo
það, að öllum þeim sem ástunda dyggðugt
liferni, breyta réttilega i samskiptum sín-
um við náungann og auðsýna guði sínum
trúmennsku, stendur til boða inngangan
í guðsríkið, þarsem hverskyns skipting
manna i háa og lága er úr sögunni, öllu
ranglæti veraldarinnar úthýst og ánægj-
an ríkir ein. Hinsvegar hafa menn ekki
verið á eitt sáttir um það, hvort þeirra
tveggja sjónarmiða, sem segja má að
takist á í kristninni, sé þyngra á metun-
um, það sem elur á andófi manna gegn
þeim sem beita smælingjana harðræði og
misrétti hér á jörðu eða hitt sem leggur
áherzluna á innri breytni, frómt hugar-
far eitt og sér sem forsendu fyrir inn-
göngu i Paradís. Eftir daga frumkristn-
innar, þegar kirkjan fer að hasla sér völl
sem valdastofnun og sópa að sér verald-
legum auði, er að sjálfsögðu sífellt meira
lagt uppúr innrænum hliðum trúarinnar,
enda kirkjan þá orðin hliðholl valdhöf-
unum og sér sér lítinn hag í því að láta
byltingarbrodd frumkristninnar koma um
of í ljós. Þá koma fram einstaklingar
sem neita að beygja sig undir það sem
þeir álíta afskræmingu kirkjunnar á
kenningum Krists og eru staðráðnir í að
vera trúir þeirri andúð sem víða gerir
vart við sig í frumkristninni á kúgun og
ranglátum valdaaðilum þessa heims. Má
þar nefna sem dæmi uppreisnarleiðtog-
ann Bar Kochba sem efnir til byltingar-
kenndra hópaðgerða i Palestinu á 2. öld
e. Kr. og er jafnvel á endanum hylltur
sem Messías af lýðnum.
Um Guðsríkið
Á fyrri hluta 5. aldar kemur fram ritið
Um Guðsríkið (De Civitate Dei) eftir
Ágústínus af Hippó eða Heilagan Ágúst-
ínus einsog hann er seinna nefndur. Segja
má, að þetta rit endurspegli þær hug-
myndir, sem orðið hafa ofaná meðal for-
vígismanna kirkjunnar um sambandið
milli samfélagssýna kristninnar og þeirra
þjóðfélaga sem mennirnir hafa stofnsett
á jörðu.
Heilagur Ágústínus fæddist árið 354 í
Tagaste, sem þá var hluti af rómverska
skattlandinu Númidíu í Norður-Afríku,
þarsem nú heitir Alsír. Hann hneigðist
ungur að kenningum svonefndra Mani-
kea, en þeir kenndu sig við spámanninn
Maní, sem á að hafa verið uppi á 3.
öld eftir Krist. Maníkear viðurkenndu
Krist sem spámann, en trúðu jafnframt
á tilvist tveggja jafnvoldugra guða. Ann-
an vildu þeir kalla uppsprettu ljóssins,
guð hins góða, hinn litu þeir á sem guð
myrkursins og hins illa i heiminum. Þeg-
ar Ágústínus var um þrítugt var hann
farinn að hallast mjög að kenningum
Krists og árið 387 stígur hann skrefið til
fulls og lætur skírast til kristinnar trúar.
Átta árum seinna er hann gerður að
biskupi í Hippó í Norður-Afríku og á
þeim 35 árum, sem hann á enn eftir ólif-
uð, er hann einhver djarfasti málsvari
kristninnar sem þá er uppi.
Raunveruleg kveikja þessa rits var inn-
rás Gota í Róm, árið 410. Margir úr hópi
innrásarmannanna voru kristnir og nú
notuðu rómverskir heiðingjar tækifærið
tilað koma fram andúð sinni á hinum
nýja sið og báru kristninni það á brýn,
að hún hefði átt drjúgan þátt í að grafa
undan innri samheldni Rómaveldis og
rjúfa þarmeð hinn dýrmæta frið, pax
romana. Ýmsir urðu til þess að hafa orð
á þessum ásökunum við biskupinn í Hippó
og þessi áburður leiddi til þess, að Ágúst-
ínus hófst handa um að semja einskonar
varnarrit fyrir kristindóminn, þarsem
hann sendir áðurnefndar ásakanir aftur
heim til föðurhúsanna. Að þessu riti vann
hann á árunum 412—426, eða i rúm 13
ár. Um Guðsrikið skiptist í 22 bækur
(kafla). Samkvæmt því sem Ágústínus
segir sjálfur í bréfi einu, sem nýlega mun
hafa fundizt, hefur hann ætlað tíu fyrstu
bókunum það hlutverk að ganga milli
bols og höfuðs á kenningum heiðindóms-
ins, en seinni bækurnar tólf fjalla svo
um ágæti kristninnar og verðleika henn-
ar umfram heiðnina.1) Þar dregur höf-
undurinn upp samhliða myndir af tveim
ríkjum, ríki guðs, civitas dei, og and-
stæðu þess, jarðríkinu, civitas terrena.
Sú tvíhyggja sem er grunntónninn í öllu
þessu riti á sér djúpar rætur, í Davíðs-
sálmum og ýmsum öðrum ævagömlum
„Guðsríkið“ einsog
Ágústínus hugsaði sér
þaö. Teiknaö eftir
þýðingu Raouls de
Presles á 15. öld. Efst
eru dýrlingarnir, sem
þegar hafa fengið
inngöngu í himnariki,
og í „básunum“ sjö
fyrir neðan eru þeir
sem búa sig undir
himnavist með ástund-
un kristilegra dyggða
og þeir sem eiga sér
enga von vegna dauða-
syndanna sjö.
32