Samvinnan - 01.06.1973, Blaðsíða 51

upp tekin í Jórdan, írak og Anatólíu fyrir
7000 f. Kr. Þrátt fyrir hinar miklu breyt-
ingar á atvinnuháttum og lífsháttum,
sem upptaka þeirra hafði í för með sér,
virðast samfélögin á steinöld hinni nýju
hafa hvilt á tengslum ætta og ættflokka,
hvort sem landið var í sameign, eins og í
mörgum frumstæðum þjóðfélögum, sem
varðveitzt hafa fram á síðustu aldir. Sam-
félög hirðingja og jarðyrkja á steinöld
hinni nýju munu brátt hafa orðið fjöl-
mennari en samfélög veiðimanna og
fæðusafnara voru á steinöld hinni fornu.
Með tilliti til sennilegrar stærðar hag-
lendis og stærðarmarka hjarða, sem áttu
það að beitilöndum, hefur verið á gizkað,
að undir lok steinaldar hinnar fornu hafi
mannkynið verið 2—10 miljónir.3)
Samfélög á steinöld hinni nýju virðast
hafa komizt á hæst stig í Anatólíu. Byggð
ból tveggja þeirra hafa verið upp graf-
in í sunnanverðri Anatólíu, við Catal
Huyuk og við Hacilar, og er vegalengdin
á milli þeirra um 320 kílómetrar.
Byggða bólið við Catal Huyuk náði yfir
32 ekrur, en uppgröftur þar tekur aðeins
til einnar ekru. Þar fundust tólf lög húsa,
hvert upp af öðru. Og ekki hafa aðeins
verið upp grafin hibýli, heldur einnig
helgihús. Húsin voru hlaðin upp úr jarð-
vegskögglum og voru ein hæð. Gengið
var i þau ofan af þakinu, en upp við þau
munu hafa verið reistir stigar. íbúarnir
höfðu framfæri sitt af jarðrækt og kvik-
fjárhaldi, þótt veiðar væru enn búbjörg.
Bygg var ræktað og tvær tegundir af
hveiti, ásamt baunum og grænmeti. Vín
mun hafa verið gert úr berjum, og öl
kann að hafa verið bruggað. Búsmali í-
búanna virðist hafa verið nautgripir. Um
verzlun þeirra hafa rikulegar minjar
fundizt. „Spjótsoddar úr hrafntinnu, sem
vart sér á, hafa oft fundizt, allt að tutt-
ugu og þrír saman, í pokum, gröfnum und-
ir gólfinu, þar sem þeir voru auðsýnilega
varðveittir sem fjármunir. í skiptum fyrir
hrafntinnusteina fékkst hellutinna frá
Sýrlandi, sem rýtingar og önnur áhöld
voru oft úr unnin. Mikið magn skelja,
einkum af dental-gerðum, var aðflutt frá
Miðj arðarhaf i.“6)
Áhöld úr tinnu, rýtingar, oddar á örvar
og spjót, voru gerð af miklum hagleik.
Meiri athygli vekja þó slitur úr ullardúk,
furðulega vel ofnum. Leifar karfna og
íláta úr tré, margvíslegra að lögun, fund-
ust í neðstu lögunum. „Leirker komu
fyrst í ljós í lögum X-IX . . . en þær
frumgerðir þeirra áttu sýnilega ekki upp
á pallborðið við hliðina á ílátum úr tré
eða beini eða horni, eða körfum og skinn-
belgjum, sem við kann að hafa verið not-
azt á steinöld hinni fornu. Af þeim sök-
um hafa engin leirker fundizt í presta-
híbýlunum, sem upp voru grafin í lög-
um VIII-VIB, og það var ekki fyrr en efst
í lagi VIA, frá því um 5900 f. Kr., en þau
voru miklu betur gerð, að þar hafði loks
verið við þeim tekið.“7) Speglar voru
gerðir úr fægðum hrafntinnu-steini og
litlir hnúðar úr bláum eða grænum steini.
„Hnúðar úr kopar og blýi, men og annað
skart, voru iðulega gerð úr bræddum
málmi þegar í lagi IX.“8) Málmar höfðu
þannig verið þar teknir í notkun.
T. v.: Beinsigð jrá
tímurn Natuja með
hreindýrshöfði efst.
T. h.: Frá Jeríkó.
Varnarsíki og turn
ásamt borgarveggjum
í bakgrunni, en
fremst ósnortinn
jarðvegur og annað
varnarsíki.
James Mellaart hefur ritað:
„Fundur fjörutíu helgistaða eða griðastaða,
sem fyrirfundust í meira en níu húsalögum í
Catal Huyuk, gefur einstœða mynd af á-
trúnaði í Anatólíu á steinöld hinni nýju.
Grunnfletir og upphleðsla helgistaðanna eru
sams konar og húsanna, en þá auðkennir
íburðarmeira skraut eða innhald þeirra. Þeir
standa nálœgir hver öðrum í samstœðum
húsa, og helgistaður er að vanda fyrir fjögur
eða fimm herbergi. Fram á órofinn átrúnað
verður sýnt á allnokkrum stöðum í neðri
lögunum, þar sem helgistaður hefur verið
reistur ofan á helgistað, en jrá þeirri venju
er lika brugðið. Fundizt hafa fjólmargir hópar
af styttum úr steini eða brenndum leir . . . Af
styttunum má þekkja helztu goðverurnar, sem
fólk dýrkaði i Catal Huyuk á steinöld hinni
nýju. Helzta goðveran var gyðja, sem birtist
í þremur ásýndum, ung kona, móðir að fœða
barn eða gömul kona, á einni styttunni með
ránfugl í fylgd með sér, sennilega gamm . . .
Guð einn birtist líka iðulega í tveimur ásýnd-
um, drengur eða unglingur, sonur eða friðill
gyðjunnar, ellegar fulltíða guð með skegg, oft
á baki nauts, helgs dýrs guðsins. Hópstyttur
eru fátíðar. Engar aðrar goðverur verða auð-
kenndar.
Minnkandi mikilvœgi veiða og veiðiáhalda
og að öllum líkindum hitt, að nautgripir urðu
í öllu tilliti húsdýr, kann að hafa valdið því,
að þá varð ofaukið máluðum veiðimyndum,
sem heyrðu til helgisiðum veiðanna, og fyrir
þœr tekur þess vegna, eftir að lagi III slepp-
ir. Þessar breytingar á atvinnuháttum kunna
jafnframt að hafa áhrif á stöðu guðsins gagn-
vart gyðjunni miklu. Hann er ekki sýndur
meðal styttnanna níu úr helgistaðnum í lagi
II; og á meðal síðgeröra muna i Hacilar frá
steinöld hinni nýju fannst engin stytta af
guðinum einum saman.“0)
í Catal Huyuk voru lík grafin undir
húsum eða helgistöðum eftir afholdgun.
Á stundum munu líkin hafa verið borin
út, til að gammar reittu af þeim holdið,
en á stundum kann holdið að hafa verið
af þeim sneitt. í jörðu með þeim voru
lagðar fórnir, skrautmunir eða vopn.
Hauskúpurnar benda til, að íbúarnir hafi
verið breiðhöfða.
Byggða bólið við Hacilar virðist hafa
verið samtíða skeiði efstu laganna í Catal
Huyuk. Þótt þessum tveimur byggðu ból-
um sé margt sammerkt, er margt ólikt
með þeim. í Hacilar eru húsin stærri en
i Catal Huyuk, allt að 10,5x6 m, og eru
þau hlaðin úr ferhyrndum tígulsteinum.
Ofan á grunnhæðina var stundum reist
51