Samvinnan - 01.06.1973, Blaðsíða 34

ójafnaðar í þjóðfélaginu. Meðan þessi
þjóðfélagslegi óþrifnaður sé við lýði, séu
stórir þjóðfélagshópar dæmdir tilað þola
hverskyns andlega og veraldlega áníðslu.
Fyrsta skrefið i jafnréttisátt, í átt til rétt-
látari og mennskari þjóðfélagshátta
álítur More því vera afnám eignarréttar
og upptaka nýrra efnahagsforma, þar-
sem byggt sé á algerri sameign þegnanna
á þjóðfélagslegum verðmætum.
Endaþótt More orði í þessu sambandi
lítillega áðurnefndar hugmyndir Platóns
um sameignarskipulag, er þó grundvall-
armunur á hugmyndum þessara tveggja
manna í þeim efnum. Tilgangur Platóns
með þeim hugmyndum sem vart verður
í Ríkinu um afnám eignarréttar og sam-
eign meðal yfirstéttanna, var fyrst og
fremst sá að koma í veg fyrir hverskyns
sérhagsmunabrölt og efla þarmeð sam-
stöðu og einingu þessara stétta. Á hinn
bóginn virðist Platón hafa gert ráð fyrir
því að þriðja stéttin lifði við frelsi til
einkaeignar eftir sem áður. Hugmyndir
More eru hinsvegar frábrugðnar hug-
myndum Platóns um það, að þar nær
sameignarformið jafnt til allra þegn-
anna, burtséð frá því þjóðfélagslega hlut-
verki sem þeir gegna. Þessar hugmyndir
More um jafna skiptingu veraldlegra
gæða eru grunntónninn í lýsingu hans
á því fyrirmyndarsamfélagi sem síðari
hluti ritsins er helgaður. Þar er um að
ræða frásögn sæfarans Raphaels Hythl-
ódeusar af för sinni til eyjarinnar útópíu
og kynnum hans af því samfélagi sem
þar er við lýði.
Þessar ytri umbúðir hugmyndarinnar
um fyrirmyndarsamfélag finna ótvírætt
samhljóm við frásögubrot þeirra Jamb-
úlosar og Evemerosar fráþví á dögum
Hellenismans, þarsem þeir nota afskekkt-
ar eyjar tilað staðsetja hugmyndir sinar
um fyrirmyndarríki.
íbúar eyjarinnar útópiu eru afkomend-
ur rómverskra og egypskra sæfara sem
sagðir eru hafa brotið skip sitt við strend-
ur eyjarinnar og setzt þar að um 12
hundruð árum fyrr. Það samfélag sem
orðið hefur til á eynni, byggist á algeru
jafnrétti. Þetta jafnrétti nær ekki ein-
ungis til efnahagslegra þátta, heldur og
til allra smæstu lífsforma. Landbúnaður
er undirstöðuatvinnuvegur á eynni. Þareð
íbúunum er það ljóst, að akuryrkjan út-
heimtir meira erfiði en þau störf sem
unnin eru í borgum er sá háttur haf ður á,
að allir íbúar borganna verða að eyða
i það minnsta tveim árum ævi sinnar við
störf úti á landsbyggðinni. Með því móti
vilja þeir tryggja, að erfiðustu en jafn-
framt nytsamlegustu störfin innan þjóð-
arbúsins, komi sem jafnast niður á alla
þegnana.
Stjórnkerfinu er þannig háttað, að
reynt er að örva sem flesta til virkrar
þátttöku í umfjöllun þeirra mála sem
varða líf og hagi íbúanna í heild. Þeir
fulltrúar sem fólkið veitir umboð tilað
fara með málefni eyjarinnar eru allir
valdir til skamms tíma í senn. Undan-
tekning frá þeirri meginreglu er þó emb-
ætti þjóðhöfðingjans, en hann er valinn
til lífstíðar. Þó hafa fulltrúar fólksins
fullt umboð tilað víkja honum úr sessi,
ef hann sýnir af sér minnsta vott um
valdafíkn eða annarskonar stjórnarfars-
lega kvilla sem eru til þess fallnir að
sýkja útfrá sér og grafa undan einingu
samfélagsheildarinnar.
Efnahagskerfið byggist einsog áður seg-
ir á algerri sameign þegnanna á öllu þvi
sem aflað er. Þessi réttláta skipting efn-
islegra verðmæta gefur ásamt öðru færi
á verulegri styttingu vinnutimans. Vinnu-
dagurinn er á eynni útópíu sex stundir.
Þar vegur og annað atriði verulega þungt
á metunum. Allir þeir, sem vinnufærir
eru á annað borð, eru skyldugir tilað
vinna. Gósseigendur, mangarar eða ann-
arskonar iðjuleysingjar þekkjast ekki. Á
hinn bóginn nota íbúarnir þann tíma
sem gefst utan vinnustundanna mestan-
part til andlegrar iðju. Á hverjum degi
eru haldnir fyrirlestrar um ýmiskonar
vísindaleg og fræðileg efni og þangað
streyma stórir hópar manna tilað svala
fróðleiksfýsn sinni um hin ólikustu við-
fangsefni. Þær tegundir frístundaiðju,
sem ekki útheimta neinskonar hugsun,
svosem teningaspil eða annað ámóta fá-
nýti, eiga ekki uppá pallborðið meðal
eyjarskeggja.
Stórfjölskyldan er það samlífisform
sem ríkjandi er á eynni. Þar búa ættlið-
irnir saman undir einu þaki, en valda-
hlutföll innan hverrar stórfjölskyldu ráð-
ast af aldri og reynslu fjölskyldumeðlim-
anna. Þannig hafa þeir elztu og reynd-
ustu töglin og hagldirnar í hverjum fjöl-
skylduhópi. Aðrir meðlimir hópsins verða
að fylgja ráðum þeirra og fyrirmælum
um alla hluti.
Allt sameiginlegt
íbúarnir neyta sameiginlegra máltíða
í risastórum mötuneytum. Þó er mönn-
um enganveginn fyrirmunað að elda of-
aní sig heima fyrir, en slíkt þykir heldur
hjákátlegt athæfi, enda allt gert tilað
gera þann mat sem er á boðstólum i
mötuneytunum sem allra hollastan og
beztan.
Sjúkir og vanmáttugir njóta sérstakrar
aðhlynningar á eynni. Almenningssjúkra-
hús eru starfrækt og allir þeir sem
eiga við einhverskonar vanheilindi að
stríða, eru látnir njóta sérstakra forrétt-
inda, að því er snertir mataræði og ann-
arskonar lífsþurftir.
Til enn frekari áréttingar því stéttleysi
sem rikjandi er á eynni eru eyjarskeggj-
ar allir klæddir samskonar flikum. Þó
þekkjast lítilsháttar frávik í þeim efnum,
þareð nokkur munur er á búningi kynj-
anna, auk þess sem ólofað fólk klæðist
öðruvísi flikum en lofað. í þessu tilliti
sérílagi er óhætt að segja að hugmyndir
More minni töluvert á þá lífshætti sem
ráðandi eru í því þjóðfélagi sem risið
hefur á síðustu tveim áratugum í Kina.
Enda hafa ýmsir haldið því fram, að
Kínverjar séu komnir vel á veg með að
gera margar af elztu og fegurstu hug-
sjónum sósíalismans að veruleika. Ætl-
unin er þó að víkja nánar að þessum
tengslum kínverska sósíalismans við út-
ópíuna síðar.
Einkennandi fyrir það hreina og ó-
mengaða andrúmsloft sem ríkir á eynni
utópíu, er afstaða íbúanna til gullsins.
Sú ofurást sem mennimir hafa lagt á
þennan glitrandi málm, er að þeirra mati
einn versti skaðvaldur mannkynsins fyrr
og síðar. Þannig leggja þeir allt kapp
á að halda þessum válega gesti í eins
mikilli fjarlægð frá eigin samfélagi og
unnt er. Til samræmis við þann ásetning
sinn gera þeir sér því allt far um að
skapa sem rammasta óvirðingu fyrir þess-
um málmi. Allir þeir hlutir sem minnstr-
ar virðingar njóta, eru gerðir úr gulli.
Þar má sem dæmi nefna næturgögn og
hlekki þá, sem þrælar eru látnir bera.
Þrælar á eynni útópíu eru reyndar ann-
að tveggja, afbrotamenn eða sjálfboða-
liðar af öðrum eyjum. Þær hugmyndir
sem More setur fram um þrælahald i þvi
fyrirmyndarsamfélagi sem hann lýsir,
þykja reyndar skjóta nokkuð skökku við
þær athugasemdir um sama efni sem
fram koma í fyrri hluta ritsins. En
þar leggur höfundur ríka áherzlu á þjóð-
félagslegar orsakir glæpa og hvetur til
þess að fangar séu meðhöndlaðir á
mannúðlegan hátt. Það ósamræmi sem
hér gætir, þarsem fangar á eynni útópíu
eru látnir bera þunga hlekki og hafa
niðurlægjandi störf með höndum, hefur
ásamt öðru ýtt undir þá trú manna, að
More hafi ekki staðið einn að þessari lýs-
ingu sinni á fyrirmyndarsamfélagi. Ýms-
ir hafa haldið þvi fram, að einn þekkt-
asti samtímamaður More og náinn vin-
ur, húmanistinn frægi, Erasmus frá
Rotterdam, hafi og átt hér einhvern hlut
að máli. Þessu til stuðnings hafa menn
bent á þá glettnislegu punkta, sem bregð-
ur fyrir í lýsingunni á samfélagsháttum
eyjarskeggja, auk þeirra hugmynda sem
þar eru settar á oddinn um algert trú-
frelsi. í þeim efnum hefur ýmsum þótt
ólíklegt, að slikar hugmyndir væru runn-
ar eingöngu undan rifjum þess strang-
trúaða og fróma guðsmanns, Thómasar
More, sem seinna var gerður að dýrlingi
kaþólsku kirkjunnar. Þó bera þessar hug-
myndir More um tilhögun fyrirmyndar-
samfélags í mörgu vott um skyldleika við
ýmsar af hugmyndum frumkristninnar,
sem lítillega var drepið á hér að fram-
an. Því til stuðnings má nefna, að þegar
More ræðir álit ibúa eyjarinnar á Kristi
og kenningum hans, bendir hann á, að
Kristur hafi einmitt boðið mönnum að
taka upp nýja lífshætti í anda þesskonar
samhygðar og jafnréttis sem ríkjandi er
á eynni. Og þráttfyrir það trúfrelsi sem
íbúarnir lifa við, eru þó allir skyldugir
tilað trúa á guð í einhverri mynd. Flest-
ir hafa og hneigzt til eingyðistrúar af
einhverju tæi. Þeir sem játa því hins-
vegar ekki, að sálin eigi sér eilift lif og
neita þvi að veröldin lúti guðdómlegri
forsjón, eru taldir gera sig seka um þá
svivirðilegustu lágkúru, sem maðurinn
geti ratað í og beittir ýmiskonar refsiað-
gerðum. Þeim er til dæmis stranglega
bannað að láta uppi skoðanir sínar við
fjöldann. Á hinn bóginn eru þeir hvattir
tilað ræða þessa vitfirringslegu villu sína
við prestana og aðra ábyrga aðila í þeirri
von að slíkar umræður megi verða til þess
að þeir endurskoði afstöðu sína og láti
af þessari meinlegu villu.
34