Samvinnan - 01.06.1973, Blaðsíða 29

Leikir eru veigamikill þáttur skólastarfsins.
ast innan danskra skóla. En þegar ég
innti fulltrúa á fræðsluskrifstofu Kaup-
mannahafnar eftir þvi, hvort ekki væri
hægt að kynnast nýskólafyrirkomulagi,
sem ég rétt kunni að nefna, komst hann
í illt skap og sýndi mér skrifbækur nem-
enda frá kennara, sem reynt hafði eitt-
hvað frjálslegri vinnubrögð en almennt
tíðkuðust, og skildist mér, að ekki þyríti
frekar vitna við, að allar tilhneigingar
til breytinga væru af hinu illa. í Kenn-
araskóla íslands, sem varð að teljast
fremur íhaldssamur, hafði þó Magnús
Helgason gefið okkur í skyn, að erlendis
kynnu ýmsar merkar nýjungar að vera
á döfinni. Meðal annars hafði hann sagt
okkur nokkuð af Mariu Montessori. Það
fór líka svo, að mín meðfædda íslenzka
þrjózka lét ekki þar við sitja. Ég herti
upp hugann og leitaði uppi prófessor
Sigurd Næsgárd, sem ég vissi, að var
einna mestur áhrifamaður nýskólamann-
anna dönsku eða Den frie skole, eins og
þeir kölluðu sig. Hann tók mér einkar
ljúfmannlega og kom mér í samband við
marga ágæta skólamenn. Einna minnis-
stæðust varð mér frk. Sofie Rifbjerg, sem
þá stjórnaði skóla fyrir vangefna úti á
Amager. Til gamans mætti geta þess, að
hún er föðursystir Klaus Rifbjergs, rit-
höfundarins fræga. Hjá þessum skóla-
mönnum og af lestri bóka á þeirra veg-
um kynntist ég algerlega nýjum viðhorf-
um í skólamálum. í hinum hefðbundnu
skólum Kaupmannahafnar hafði ég séð
formfestuna i allri sinni dýrð. Þar sá ég
til dæmis, að allir nemendur væru látnir
gera sama handtakið samtímis, og að
kennarinn anzaði alls ekki nemanda, sem
spurði af einlægri fróðleikslöngun, en
snupraði hann, af því að hann hafði
gleymt að ávarpa kennarann með við-
eigandi titli. Nýskólamennirnir höfðu
hins vegar eygt alveg nýtt takmark með
kennslunni, en það var eðlilegur vöxtur
og þroski nemandans, þar sem það skyldi
ekki vera fyrirfram ákveðið, hversu
mörgum fróðleiksmolum skyldi troðið í
höfuð hans. Og þótt mér hafi efalaust
oft og kannski oftast farið eins og postul-
anum, sem lét undir höfuð leggjast að
gera það góða, sem hann vildi, er ég enn
jafnsannfærður um það og þá, að stefna
nýskólamannanna var rétt. Það breytir
engu um það, þótt sumir þeirra færu út
í öfgar og vildu gefa öllu lausan tauminn
í þeirri sælu trú, að heilbrigt eðli nem-
andans mundi rata rétta leið án utan-
aðkomandi handleiðslu. Slíkt gat virzt að
blessaðist, ef persónuleiki kennarans var
svo mikill, að hann gat ráðið ferðinni, án
þess að eftir væri tekið, en hafði jafn-
framt nógu næman skilning á því, hver
voru hin æskilegustu skilyrði fyri'r þroska
nemandans.
Ágripskennd ítroðsla
Það vita allir, sem komið hafa nálægt
skólamálum, að mikið af þeim yfirborðs-
fróðleik, sem nemendur læra og tekið er
til prófs, gleymist fljótt og kemur aldrei
að beinum notum. Það þarf þó ekki að
vera þar með sagt, að það sé algerlega
gagnslaust, hafi það til dæmis þroskað
hæfileikann til að læra eða gert þá betur
undir það búna að bæta við þekkingu
sína eða færni á einhverju sviði. Þó
held ég, að þessi ágripskennda þekking,
sem skólarnir veita einatt nemendum sín-
um, sé ekki greiðasta leiðin til þroska.
Væri ekki betra til dæmis i barnaskólum
að læra færra og læra það þeim mun
betur? Hugsum okkur að til dæmis í
landafræði, sögu, náttúrufræði eða bók-
menntum væri tekið fyrir afmarkað efni
og reynt að gera því sæmileg skil. Ég
gæti hugsað mér, að kennarar og jafnvel
nemendur hefðu nokkuð frjálsar hendur
um það, hvað tekið væri fyrir. Þetta held
ég, að væri heillavænlegra en það óná-
kvæma ágrip af helzt öllum námsgrein-
um, sem nú er reynt að troða í alla
jafnt með misjöfnum árangri. Ég efast
stórlega um, að það sé rétta leiðin að
byrja jafnvel í 10 ára bekk að kenna tvö
erlend tungumál. Væri ekki betra að
reyna að kenna eitt að einhverju gagni?
Það vita allir, að sá, sem hefur tileinkað
sér eitthvert tungumál til hlítar, á auð-
veldara með að læra nýtt.
Kennslustarf í hálfan fimmta áratug
hefur líka kennt mér að meta ekki mann-
gildið eftir því einu, hvort einstaklingur-
inn er hneigður til bóknáms eða á auð-
velt með að læra flóknar stafsetningar-
reglur. Ég hef þekkt nemendur, sem
aldrei gátu lært að neinu gagni, hvar
rita átti z eða tvöfaldan samhljóða, en
urðu fyrirmyndarstarfsmenn, þegar þeir
komu út í atvinnulifið. Þeir gátu til
dæmis orðið það góðir vélamenn, að þar
virtist þeim liggja allt i augum uppi, sem
máli skipti. Ég hygg líka, að ef þjóðinni
hefur vegnað eitthvað lakar meðan eng-
inn skrifaði z eða tvöfaldan samhljóða á
undan öðrum samhljóða, þá sé orsökina
ekki þar að finna.
Eðlilegur vöxtur nemandans
Stefna nýskólamannanna var fyrst og
fremst að skapa nemendum skilyrði til
eðlilegs vaxtar. Það er að segja, að nem-
andinn en ekki námsefnið er það, sem
miða skal við. Það skal fram tekið hér,
að á þeim 40 árum, sem liðin eru síðan ég
fyrst kynntist dönskum skólum, hefur
þessi stefna haft mikil áhrif á dönsk
skólamál. Ég hygg, að nú finnist ekki
lengur það steinrunna afturhald, sem þá
mátti sjá þar. Að minnsta kosti er það
ekki það, sem útlendingum er sýnt nú.
Nú á seinni árum hafa farið fram all-
víðtækar rannsóknir í skóla- og uppeldis-
málum víða um heim og einnig lítils hátt-
ar hé'r á landi. Ekki verður mikið um
þær dæmt hér á landi, svo stutt sem þær
eru á veg komnar, en ég þekki ekki mikið
til þeirra erlendis. En við skulum vona,
að þær stefni að því að hlúa að eðlileg-
um vexti nemandans, en einskorði sig
ekki við að sannreyna, hvernig mestum
fróðleik megi koma fyri'r i höfði hans á
sem stytztum tíma og með sem minnstri
fyrirhöfn. Með öðrum orðum, takmarkið
sé hamingjusöm og heilbrigð æska, sem
þroskast á eðlilegan hátt. Hitt gæti
minnt óþægilega á tilraunir búnaðarráðu-
nautsins í þá átt, hvaða fóðurblanda
væri bezt fyrir svinið eða holdanautið til
að fá mikinn fallþunga. Gömlu mennirnir
29