Samvinnan - 01.06.1973, Blaðsíða 52

önnur hæð úr timbri. Leirker voru mikið
notuð. Athyglisvert er, að stautsinnsigli
höfðu þar verið tekin í notkun. Upp hafa
verið grafin ýmis náttúruefni, sem ekki
finnast á staðnum eða í nágrenni hans.
Náttúruefni þessi benda til, að á staðn-
um hafi verið stunduð umfangsmikil
verzlun. Styttur af kvenverum eru heim-
ild um átrúnað. Hauskúpur benda til, að
íbúarnir hafi verið af tveimur kynstofn-
um, öðrum evrafrískum, en hinum af
f rum-Miðj arðarhafskyni.
Frá Anatólíu hefur jarðrækt og kvik-
fjárhald tekið að berast til Grikklands
og Balkanskaga sunnanverðs á sjötta ár-
þúsundi f. Kr. Til annarra hluta Evrópu
barst jarðrækt og kvikfjárhald ekki fyrr
en all-löngu síðar. „Það er þá auðsætt, að
í útbreiðslu jarðyrkju fólst ekki einvörð-
ungu nám þekkingar á ræktun emmer-
hveitis og byggs, heldur jöfnum höndum
útbreiðsla uppskeru-áhalda, kynlegra og
margbrotinna. . . Frá nálægum Austur-
löndum stafaði hinni nýju þekkingu í
bylgjum, sem náðu ströndum Eystrasalts
og Norðursjávar um 2500 f. Kr.“10) Stein-
öld hin nýja nær þannig yfir annað tíma-
skeið i Evrópu heldur en í nálægum
Austurlöndum.
3. Halaf-menningin í Norður-
Mesópótamíu
f Efri-Mesópótamíu stóð í blóma at-
hyglisverð menning, sem náði yfir land-
svæði á milli Evfrates og Stóru-Zab.
Menning þessi er kennd við Tell Halaf,
fell við Khabúr-fljót, þar sem minjar um
hana fundust fyrst. Það kann að hafa
átt upptök sín í áhrifum, sem bárust með
aðkomumönnum að norðan.
Halafar voru bændur, sem bjuggu í
þorpum. Þeir ræktuðu hveiti og bygg og
héldu nautgripi og ær. Hör ræktuðu þeir,
ekki aðeins vegna fræjanna, heldur einn-
ig til lín-vefnaðar. Hús þeirra voru hlað-
in úr moldarkögglum, og voru tvö her-
bergi að jafnaði í hverju þeirra. (Hertir
hleðslu-„steinar“ úr mold koma ekki í ljós
fyrr en undir lok þessa skeiðs í Efri
Mesópótamíu.) Götur þorpanna voru
steinlagðar. í fyrirrúmi í þorpunum voru
hvelfdar byggingar, áþekkar býkúpum í
lögun, frá 13 upp í 32 fet að þvermáli,
sem reistar voru á upphlöðnum grunni.
Byggingar þessar virðast hafa verið helgi-
staðir. Lík voru jörðuð á milli húsa, en
ekki í grafreitum.
íbúar þorpanna voru leiknir steinsmið-
ir. Úr steini gerðu þeir vasa, hnúða, fest-
ar og armbönd. „Verndargripir voru í líki
nautshöfða, fugla, tví-axa, hálf-mána,
risa á húsum . . . Allir voru þeir gerðir
af hagleik, og allir voru þeir að sjálfsögðu
gataðir til að þræða mætti þá (á band).
. . . Jafnframt hafa fundizt ósjálegri
verndargripir úr steini með áristum
flatarmálsmyndum . . . sem þá munu
hafa verið notaðir sem „innsigli“: mynst-
ur þeirra fékkst fram margsinnis með
því að þrýsta árista gripnum á mjúkan,
flattan leir.“11/) Hrjúf likön af kvenver-
um og dýrum voru hnoðuð úr leir.
Leirker frá Halaf-menningarskeiðinu
eru forkunnarfögur. „Snemmgerð leir-
ker frá Halaf-menningarskeiðinu bera
rautt eða svart skraut á apríkösu-rauðum
grunni, og þau eru vandlega slípuð. Um
miðbik skeiðsins var farið að mála rjóma-
gular rendur á leirker og móta þau í fjöl-
skrúðugum formum og með útflöttum
börmum. Auðkennanlegar myndir þok-
uðu um set, aðrar en nautsmyndirnar
firna-mörgu, sem tóku að lúta stílhefð.
Sérkennilegasta skraut þeirra varð fletir
með flóknum flatarmyndum, sem líkjast
mynstri í vefnaði . . . Undir lok menn-
ingarskeiðsins voru gerð stór marglit
föt með flóknu skrauti á þeim miðjum
eins og samfléttuðum blómum og Möltu-
krossum."12) í leirofnum, sem úr hafa
fundizt leifar, kann að hafa náðst fram
allt að 1200 stiga bræðsluhiti. Sum leir-
kera þessara hafa þótt minna á ílát úr
málmi. Allt til loka menningarskeiðsins
virðast úr kopar hafa verið gerðir hnúð-
ar einir. Getgátur eru samt uppi um, að
málmar hafi snemma verið unnir á Diy-
arbakir-svæðinu. Athygli vekja skraut-
mynstur, sem einatt við blasa á ýmsum
munum, tví-axir, Möltu-femingar og
nautshöfuð, dregin fáum línum.“13)
4. Ubaid-menningin í SuSur-
Mesópótamíu
Ubaid-menningarskeiðið í Suður-Mes-
ópótamíu hófst á meðal fólks, sem þar
nam land undir lok sjötta árþúsunds f.
Kr. Menningarskeiðið er kennt við fell,
al Ubaid, um fjórar mílur frá Ur.
Landnemunum mun hafa sýnzt hun-
ang drjúpa af hverju strái á óshólmun-
um í botni Persaflóa. Þar var kvikt af
dýrum, dádýrum, villisvínum og fiðurfé,
og gnægð ávaxta, einkum daðla. Aðra
lífsbjörg skorti hins vegar. í jarðveginum,
sem framburður fljótanna tveggja hafði
myndað, örlaði hvergi á steini eða tinnu,
sem úr yrðu gerð áhöld. Viður var þar
enginn. Þar uxu engin tré nema pálmar.
Sef og votlendi skiptist á við leðju og
sandhóla í óshólmunum. „Vafi leikur ekki
á, að landnemarnir komu sem bændur
og að þeir báru með sér frumþætti menn-
ingar sinnar. (Fornleifafræðingar) draga
þá ályktun af leirkerjum, að bændur
þessir hafi komið frá hálendinu austan
Tigris-fljóts.“14)
Elzta byggingin, sem grafin hefur ver-
ið úr jörðu í Suður-Mesópótamíu, er
helgistaður. „Fyrstu landnemarnir, bænd-
Hauskúpa frá Jeríkó. Andlitsdrœttir hafa ver-
ið gerðir með gipsi og augun búin til með
skeljum.
ur, við Erudu reistu (guði sínum) fer-
hyrndan griðastað . . . sem aðeins var
um 3 fermetrar og hlaðinn úr löngum
fleyglaga hertum moldarkögglum á
sandhóli við lón, rétt við hafið.“1B) Á
frumstigi byggðar þeirra báru leirkerin
staðareinkenni, en þau voru skreytt
flatarmyndum. Næsta stig hennar verð-
ur greint um 4750 fyrir Krist, og er
það stundum kennt við Hajji Muhammad.
Leifar frá því hafa fundizt viða í Mesóp-
ótamíu. Á því stigi voru hús reist á
staurum, og voru þau hrörleg. Veggir
þeirra voru úr fléttuðum tágum, sem leir
var á klesst. Leirkerin benda til tengsla
bæði við Halaf-menninguna og Vestur-
íran.
Hin eiginlega Ubaid-menning hafði
fengið á sig svipmót sitt um 4350 f. Kr.
Þá höfðu íbúar óshólmanna komizt upp
á lag með að veita vatni úr fljótunum
tveimur á akra. Áveitan var stórt spor
fram á leið, félagslega og atvinnulega.
Gordon Childe hefur ritað:
„Til að nýta til fulls hagsbœtur áveitunnar
varð að grafa skurði til að ræsa fram vatni,
sem ekki var á þörf, og til að veita vatni þang-
að, sem á því var þörf. Og jarðyrkjar verða
52