Samvinnan - 01.06.1973, Blaðsíða 48

getur þjónað hlutverki „eins konar við-
lags“ — eða er persónan alltaf að fara
í kringum ákveðið orð og segir ekki hug
sinn allan? Af hverju notar persónan
þessi orð? Hvað vill hún ekki segja og
heldur leyndu? Hafðu hugfast að þú seg-
ir sjaldnast sjálfur nákvæmlega það sem
þú hugsar — umhverfið, ástandið beygja
af orðum þínum; orðin eru eins og kett-
ir sem fara í kringum heitan graut. —
Leikveran er engin undanteknnig frá
sjálfum þér, hún heldur ekki ræður, en
ríður möskva í það net sem hangir í loft-
inu; í þessu neti flækjast persónurnar og
ástandið togar netið upp úr hylnum.
6
Veruleikinn gengur fram af hugsuninni
og ímyndunaraflinu; afstæðasta hugsun
kemst ekki í hálfkvisti við fimindi veru-
leikans, og ímyndunaraflið getur aldrei
hlaupið með leikskáldið i gönur; jafnvel
hversdagslegustu atburðir eru sífellt að
hlaupa fyrir björg og fara fram úr hugs-
uninni: allt er hugsanlegt, ekkert er nýtt:
maðurinn er botnlaus glundroði af brjál-
semi. Enginn hlutur er svo absúrd eða
tryllingslegur, að einmitt góðlegi maður-
inn á hæðinni fyrir neðan þig geti ekki
framkvæmt hann á næsta augnabliki. Ef-
astu því aldrei um nokkra hugmynd,
hversu fráleit sem þér kann að virðast
hún í byrjun, því skáldið á ekki að skrifa
um það sem hefur gerzt, heldur það sem
gæti gerzt.2) Á leiksviði getur allt gerzt
— leikskáldið má þvi aldrei spyrja sjálf-
an sig: Gæti þetta gerzt? Leikskáldið
verður að hugsa frjálst eins og í ljóði;
allar hugsanir og orð eiga þar heima.
7
Reyndu aldrei að likja eftir því sem
flestir halda að sé raunveruleiki (real-
ismi). Sá raunveruleiki er aðeins ímynd
þeirra sjálfra: þeirra dauði heimur. Hið
upprunalega býr í öðrum víddum, í
manninum: Leikveran sjálf er sá eini
raunveruleiki sem skáldið þekkir; leik-
húsið lifir sínu eigin lífi og er alltaf leik-
hús, hvað sem tautar og raular — þvi
meira leikhús, því meira líf; reyndu ekki
að blanda olíu leiksins saman við vatn
hversdagsins.
8
Hafirðu boðskap að flytja, þá mundu
að sannleikurinn birtist fyrir eigin krafta,
og sá sem hrópar þarf ekki að búa yfir
meiri vizku en sá sem hvíslar. Atburð-
irnir verða að birtast í eigin ljósi: mað-
ur sem stígur að gamni sinu ofan á skott-
ið á sofandi ketti segir meira um sjálfan
sig en þó heill kór hrópaði: Hann er
sadisti! — Láttu persónurnar birtast í
athöfnum: augað heyrir.
9
Hugsaðu aldrei um leiktjöldin eða svið-
ið sjálft, það er leikstjórans. Hugsaðu um
dans aldnanna; góður skipstjóri nýtur sín
bezt í óveðri, góður leikstjóri siglir gegn-
um hvaða brimskafl sem er. Um leið og
þú hugsar um tæknileg atriði, bindurðu
orðið og hreyfinguna. Varastu of miklar
sviðslýsingar. Fylgdu fordæmi Shakespe-
ares; þar búa leiktjöldin í orðunum. —
Litum á Hamlet sem dæmi: þegar tíu
setningar eru talaðar í upphafi fyrsta
þáttar, hefur textinn sagt okkur: Við er-
um stödd í kastala konungsins af Dan-
mörku rétt fyrir miðnætti og það er ver-
ið að skipta um næturvakt. — í örfáum
orðum og einni hreyfingu er ástandið
fætt í minnstu smáatriðum. Hafðu meist-
arann í huga, meiri tækni hefur enginn
ráðið yfir, og þó við öpum ekki eftir hon-
um, eru vinnubrögð hans algild, eða eins
og Brecht benti á, það leikskáld sem
þekkir ekki Shakespeare út í æsar, er
sambandslaust við eigin heim.
10
Enginn er vondur, enginn er góður.
Forðastu að mála í svörtu og hvítu. Mað-
urinn er eins og kamelljónið; breytir um
lit eftir umhverfi og ástandi. Gakktu
aldrei út frá neinu sem vísu; komi eitt-
hvað óvænt upp, þá fylgdu því eftir og
láttu það blómstra: hið óvænta er afl-
gjafi lífsins — leikhúsið á alltaf að koma
á óvart. +
1) T. S. Eliot, Use of Poetry, Cambrigde,
Mass., 1933, p. 153.
2) Skáldskaparfræði Aristótelesar.
Hrafn Gunnlaugsson:
ÓÐUR VORSINS
I
Vægðarlaus andar guðdómurinn um maí.
Blóðjárnaðir stormar
þeysa um flakandi grasflatir
og regnskúrir skvetta spritti í skorpið exem.
Hnútasvipan dynur á jörðinni.
I kirkjugarðinum
sópast moldin ofan af líkunum
og morandi holdið tætist í regninu.
Tíminn er löngu kominn.
Á loftlausum fæðingarheimilum
engjast óléttir dagar og spýta galli
með fæturna reyrða saman
svo þanin húðin þrútnar og blánar
því djúpt í dökkum sverði
bólgna gulir angar
þrungnir ofbeldi vorsins.
II
Vægðarlaus andar guðdómurinn um maí.
Fársjúk áin
þvoglar í óráði við ísinn
og snjóskaflar gráta í brennandi hitasótt.
Svellin afmyndast í kaunum.
[ næturfrostinu
króknar Ijósið í gulum sprotum
og harðfennin endurnýja kraftana í næðingnum.
Herlúðurinn gellur.
Sjóveikir jöklar
stíga lostafullar öldur og æla blóðl
yfir mela og örfoka sanda.
Limlestir búkar og hold
synda í elgnum til sjávar
því djúpt undir fannhvítum breiðum
étur tæringin klakabönd frostsins.
III
Vægðarlaus andar guðdómurinn um maí.
Ástleitnar regnskúrir
svipta jörðina klæðum
og naktir brumhnappar skjálfa í vindinum.
Svaraðu atlotum hennar.
Mýrarrauðinn glampar
eggjandi í rammri sterkjunni
og sólargeislar sökkva í skaut jarðarinnar.
Unnusta þín er upprisin.
Á tungu hennar bylgjast
rauðir vinakrar og þrúgurnar
springa í munni þínum
sætsúrar af freyðandi sólskini
því djúpt í heitum sverði
syndir tundurdufl
hlaðið frjóregni vorsins.
Unnur S. Bragadóttir:
TIMOR
Taumlaus ótti
(mig óraði aldrei fyrir því)
og sífelldur þeytingur
fram og aftur. —
Loksins þetta langþróða kvöld
og loforðið.
En hvað gerðist ekki?
Fuglarnir sáust ekki einu sinni
og það var svartaþoka.
Því segi ég það,
hverjum skal treysta?
48