Samvinnan - 01.06.1973, Blaðsíða 41

gegna í Kína síns tíma eins og Madame
Pompadour og Marie Antoinette síðar í
franskri sögu. Undir stjórn hennar fór
nú hirðfíflið fram með þeim glæsibrag og
fjármunasóun sem enginn hafði áður séð.
Hinar blóðugu landamæraorustur, neyð
og erfiðleikar þjóðarinnar, hið skefja-
lausa líferni hirðarinnar — allt það hug-
leiddi An Lú-sjan, þegar hann árið 755
kollvarpaði Ch’ang-an í fararbroddi 150
þúsund manna og lýsti sjálfan sig keisara,
meðan hinn skelfingu lostni Hsuan-tung
flýði yfir holt og hæðir til Szechwan.
Á leiðinni gerðu hersveitirnar uppreisn,
og um skeið hékk líf keisarans á bláþræði.
Það var ekki fyrr en hann hafði grátandi
látið T’ai-chen af hendi — hún var lim-
lest og pynduð af óðum hermönnum —
að herinn sór honum aftur hollustueið
og hélt áfram baráttunni við upreisnar-
seggina.
Hsuan-tung, sem eftir þetta var nið-
urbrotinn maður, afsalaði sér völdum í
hendur einum sona sinna, sem varð keis-
ari undir nafninu Sú-tsung. Hann beindi
kröftum sínum að því viðfangsefni að
vinna Kína aftur úr höndum fjandmann-
anna og vann höfuðstaðinn þegar árið
eftir. En enda þótt An Lú-sjan væri myrt-
ur næstum samtímis af eigin syni, hélt
uppreisnin áfram af engu minni krafti
og hafði ekki enn verið bæld niður árið
762, þegar bæði Sú-tsung og hinn ógæfu-
sami Hsúan-tung söfnuðust til feðra
sinna.
Það var ekki fyrr en 736, eftir átta ára
blóðuga bardaga, að friður komst aftur
á í Kína. En þá voru stórveldisdagar keis-
araættarinnar á enda.
í felum
Þegar borgarastyrjöldin brauzt út, lét
Lí Pó sér nægja að lýsa því yfir, að hann
hygðist ekki frelsa heiminn. „Mér leizt
svo til, að hinir litlu hæfileikar mínir og
rýra þekking nægðu ekki á nokkurn hátt
til að breyta ástandinu," sagði hann síðar.
„Ef allt Mið-Kína félli í hendur uppreisn-
armönnunum, gæti ég ekki með nokkru
móti spornað við því.“ Þetta var auðvitað
sannleikanum samkvæmt, en kom illa
heim við það sjálfsmat, sem hann hafði
auðsýnt nokkrum árum áður, þegar hann
áleit sig kjörinn stjórnvitring.
Til þess að bjarga lífi sínu varð hann
í skyndi að draga sig í hlé og kaus að leita
hælis í Lú-sjan-fjöllum, sem svo oft áður
höfðu veitt íbúunum skjól á ófriðartímum.
Hann hefði viljað gefa mikið til að geta
tekið með sér son sinn, Paí-ch’in, en það
var ógjörningur, þar sem drengurinn var
staddur langt í norðri að baki víglínu
fjandmannanna. Aftur á móti tókst Lí Pó
á flóttanum að koma skilaboðum til eig-
inkonu sinnar, sem eftir mikla hrakninga
komst til felustaðar hans. Þar bjó hún
áfram með Lí Pó, sem aldrei hafði eirð í
sínum beinum til langframa, flakkaði um
sem fyrr og reyndi að láta eins og ekkert
hefði i skorizt.
En hið aukna álag borgarastyrjaldar-
innar kom brátt gjörla í ljós og markaði
djúp spor í hug Lí Pós. Skýrast kemur
þetta eðlilega fram í skáldskap hans.
Þegar hann um miðjan vetur 756 sneri
aftur til fjölskyldu sinnar í nokkra daga,
samdi hann hina frægu ballöðu um Jú-
chang, sem ásamt „Vetrarstríði“ er ein-
hver mögnuðustu mótmæli gegn stríðinu
í öllum verkum hans og hægt er að telja
með hinum eftirminnilega striðsskáld-
skap Tú Fús. Fyrir duttlunga örlaganna
var það, að uppreisnin náði einnig til
Lí Pós einmitt í héruðunum kringum
Jú-chang og olli því, að hann framdi
heimskupör, sem hann átti eftir að líða
fyrir alla ævi.
Á mála hjá uppreisnarmönnum
Haustið 756 tók sextándi sonur keisar-
ans við stjórn stórs hers i suðri, en byrj-
aði strax að færa út kvíarnar og afla
nýrra hermanna langt umfram þá þörf
sem knúði að. Þegar þriðji sonur keisar-
ans, Sú-tsung, sem tók við völdum eftir
afsal föður síns, frétti þetta, grunaði
hann margt og skipaði hálfbróður sínum
þegar í stað að koma fyrir keisarann. Því
hafnaði Lín prins. f stað þess tók hann
sig upp og hélt í broddi fylkingar í áttina
að Jang-tse-óshólmunum, þar sem hann
hafði í hyggju að koma á sjálfsstjórn í
blóra við keisaraættina.
í febrúar 757 komu hersveitirnar til
Jú-chang og Lí Pós, en honum var boðið
á skip prinsins, þar sem hann var frægt
skáld. Hann lætur að þvi liggja, að hann
hafi gengizt undir að starfa sem eins
konar hirðskáld — en það átti samkvæmt
öllum sólarmerkjum einkar vel við hann.
í smjaðurkvæði einu frá þessu tímabili,
sem beint var til endurskoðunardeildar-
innar í höfuðstöðvum prinsins, setur
hann fram þær furðulegu upplýsingar, að
hinar raunverulegu gáfur sínar séu hern-
aðarlegs eðlis, enda þótt þeir hæfileikar
hefðu því miður legið duldir og ónotaðir
í rúm fjörutíu ár. f öðru kvæði, sem samið
var nokkrum dögum síðar, segir hann að
kvæðin hafi streymt frjálslegar en nokkru
sinni fyrr við undirtón stríðsbumba og
hergöngutónlistar. Á ferðalaginu niður
Jang-tse samdi hann heilan bálk tileink-
aðan uppreisnarprinsinum, þar sem hann
vegsamar furstann hömlulaust. í þessum
kvæðum lýsir hann Lín sem þeim, er kjör-
inn hefði verið til að méla An Lú-sjan og
koma á friði í Kína studdur af hinum
vængjuðu orðum Lí Pós!!
En dýrðin varaði ekki lengi. Fyrir utan
Jangchow kom til orustu milli herja Líns
og ríkisstjórnarinnar, sem endaði með
því, að hershöfðingjar prinsins hlupust
undan merkjum. Hið sama gerði Lí Pó.
Lín varð að flýja í suðurátt, þar sem
hann síðar meir var tekinn höndum,
dæmdur til dauða og líflátinn.
Óbein vörn
En nú fékk harpa Li Pós annan hljóm.
Brátt lét hann i veðri vaka, að hann
hefði einfaldlega verið numinn brott með
valdi af prinsinum og hersveitum hans:
„Ég var numinn brott með fölskum von-
um“, segir hann, „og neyddur með hót-
unum til að stíga um borð. Árangurslaust
buðu þeir mér fimmhundruð gullpeninga
— ég ýtti þeim til hliðar eins og ryki og
yfirgaf stöðu mína án þess að hafa hagn-
azt um eyri.“
Laó Tse
Allöruggt má telja, að þrátt fyrir þá
stöðu, er Lin prins veitti Lí Pó, hafi hann
ekki haft í hyggju að fremja drottinssvik
gegn keisaraættinni. Pólitísk dómgreind
hans hlýtur samt sem áður að hafa verið
af mjög skornum skammti, þar sem
hann virðist í upphafi hafa verið sann-
færður um, að leiðangri prinsins hafi ein-
göngu verið stefnt gegn An Lú-sjan.
Þegar sannleikurinn smám saman
byrjaði að renna upp fyrir honum niðri
í Jangtze, varð hann vafalaust dauð-
hræddur og sá sitt óvænna að hverfa um
leið og hershöfðingjarnir. Honum hlýtur
þegar á þessum tima að hafa verið kunn-
ugt um það hlutverk, sem hann gegndi
sem hirðskáld í búðum uppreisnarmanna
og gat auðveldlega gert hann höfðinu
styttri, ef hann gæti ekki á einn eða ann-
an hátt skýrt athafnir sínar á viðunandi
máta.
Þá þegar tók Lí Pó svo lítið bar á að
undirbúa skipulega óbeina vörn með
kvæðum sínum eftir flóttann og ummæl-
um við þá, sem hann komst í samband
við næstu vikurnar á eftir. Ef samtíð
hans hefði haft aðgang að öllum þeim
ævisagnaatriðum og skáldskapartimatali,
sem nútímarannsóknir hafa með erfiðis-
munum komið sér upp varðandi starf-
semi Lí Pós á árunum 756 til 757, hefði
líf hans ekki verið túskildings virði. Til
allrar hamingju fyrir bókmenntirnar
tókst Lí Pó og tryggustu vinum hans að
hnika atburðunum svo til, að nægði til
þess að hann komst lifandi frá ævintýr-
inu, enda þótt refsing sú sem hann fékk
hefði þungbær áhrif á hann næstu árin.
Strax eftir flóttann frá Lín prins, samdi
Lí Pó hin fyrstu þeirra kvæða, sem gefa
til kynna hinn nýja tón, hvað afstöðunni
til uppreisnarhersins viðvíkur. í þeim
kvæðum lætur hann að því liggja í
ísmeygilegum vísum, að hann hafi ein-
ungis gengið i leiðangur prinsins þar sem
hann brann af hefndarþorsta fyrir alla
þá vini sína sem An Lú-sjan hafði svipt
lífi. Skömmu síðar var Lí Pó tekinn hönd-
um og varpað í fangelsi. Þar var hann
lengi, en mun ekki hafa liðið mikla áþján,
þar sem okkur er kunnugt um, að hann
hafði bæði tækifæri til að lesa og skrifa
i þeirri dvöl. Ein þeirra fáu athugasemda,
sem Lí Pó gerði sjálfur um fangavist sína,
41