Andvari - 01.08.1961, Page 18

112
BIRGIR TI-IORLACIUS
ANDVARI
íramleiðslu. „Þeir bentu okkur á að horfa til himins, en þegar við litum niður
aftur, þá voru þeir búnir að taka frá okkur landið“, sagði bifreiðarstjóri sem ég
ók með dag nokkurn um Oahu-eyju, og gremjubiandnar gamansögur um trú-
boðana og aðra hvíta „bjargvætti“ eyjanna streymdu af vörum hans daglangt
á milli þess sem hann söng eða þuldi fróðleik um það, sem fyrir augun bar.
Þegar sykur- og ananasræktunin fór fyrir alvöru að verða stóriðja, þá dugði
landeigendum ekki lengur innlent vinnuafl. Þeir þurftu fleiri rnenn og sem
þurftarminnsta, rnenn sem litlar kröfur gerðu og yrðu öllu fegnir. Og niður-
staðan varð sú að flytja inn fólk úr harðbýlustu béruðum Kína og Japan,
þar sem burigrið var næstum því árvisst, hvernig sem menn unnu og neituðu
sér um lífsins gæði. Við þessa menn voru gerðir vinnusamningar til nokkurra
ára og síðan skyldu þeir flytjast aftur til sama lands. Konur sínar böl’ðu þessir
vinnumenn ekki með sér. Þegar lil Havvaii kom, voru þeir látnir búa úti á ökr-
unum í búsum, sem ekrueigendurnir lögðu þeim til. Þeir fengu sjaldan að
fara til annarra staða á eyjunum og kynntust í fyrstu lítt öðrurn bópum sinna
líka eða eyjamönnum, — enda litu sumir þessara aðkomumanna niður á Hawaii-
menn fyrir annarleg trúarbrögð og of litla eljusemi. Tók því langan tírna að
nokkur samstaða skapaðist með hinum sundurleita vinnulýð á ökrunum til að
krefjast bætts aðbúnaðar og betri launakjara, enda var allt slíkt barið niður
miskunnarlaust nreðan unnt var. — Þannig liðu langir tímar, að Hawaii-menn,
Kínverjar, Japanar, Kóreumenn o. fl. unnu börðum böndum á sykur- og ananas
ekrunum, en auðurinn hlóðst upp hjá hvítu mönnunum, sem höfðu ekki ein
ungis náð undir sig miklum hluta landsins til ræktunar, heldur réðu nú lögum
og lofum um stjórnarfar eyjanna í krafti auðs síns og aðstöðu. Auðmennirnir
á Hawaii voru flestir afkomendur trúboðanna og nokkurra bvalveiðiskipstjóra,
sem höfðu snúið sér að verzlun og viðskiptum og setzt að á eyjunum. Vald
konungsættarinnar fór minnkandi, þar sem hið raunvemlega vald auðsins lá
annars staðar. Ef til vill hcfði þetta getað þróazt í það, að konungurinn yrði
álíka meinlaust skraut i þjóðfélaginu og konungar lýðræðisríkjanna nú á dög-
um, en því til hindrunar var það, að nokkurt djúp var staðiest milli liinna hvítu
rnanna og hinna innfæddu. Það var því ekki líklegt að hinir hvítu yndu því
til lengdar að hafa yfir sér hina brúnleitu konungsætt. Og loks kom að því,
að hið erlenda fjármagn, sem streymt hafði til I íawaii og náð þar öllum tökurn,
taldi sig ekki nógu öruggt undir stjórn konungsins á Hawaii, heldur yrðu eyj-
arnar að gerast hluti af Bandaríkjunum til þess að njóta verndar þeirra og
markaðsaðstöðu til jafns við önnur fylki þeirra. Bandaríkjamenn höfðu þá samið
um afnot af hinu frábærlega stóra og góða skipalægi, Pearl Harbor, fyrir Kyrra-
hafsflota sinn.