Andvari - 01.08.1961, Page 42

136
CARLOS BAKER
ANDVARI
Látum þetta nægja um það, sem vænta
má að komi á næstu árum. Hinn skjóti
dauði svo mikilsháttar rithöfundar gefur
ástæðu til að meta það aftur, sem við
höfum þegar undir höndum.
Þrátt fyrir einstaka veilur, sem síðar
verður drepið á, er sú skoðun bókmennta-
sögufræðinga hárrétt, að þáttaskipti hafi
orðið í amerískum skáldskap, er Heming-
way gekk fram á sviðið um miðjan þriðja
áratug aldarinnar. Þetta tæra óbundna
mál sem laust okkur fyrir fullum manns-
aldri, þessi frægu stílbrögð, er fengu tjáð
logandi tilfinningu, en gekk þó aldrei úr
járngreipum höfundarins, hinir geislandi
rómantísku töfrar, sem hinn ungi höf-
undur fær gætt fyrri söguhetjur sínar,
ævi þeirra, ástir og umhverfi — allt
heillar þetta okkur og fjötrar enn með
sama afli og á hinni löngu liðnu tíð milli
heimsstyrjaldanna, er Hemingwav hljóp
svo skjótt skeiðið frá handlagni sveins-
ins til snillibragða meistarans. Ekki er
heldur erfitt að útskýra framhald afreka
hans. Hann hafði augun opin, öll skyn-
færi hans vökul, sögupersónurnar afmark-
aðar og heilsteyptar, hlutirnir séðir í
brennidepli, og efni bóka hans jafn al-
mannlegt og hugrekki, ást, æra, karl-
mannsþrek, þjáning, dauði, og jafngildi
alls þessa í andstæðum. Aðrir meistarar
önnur vinnubrögð — og því meira því
betra. En hver sá, sem leitar ráða um
það, hversu höfundur getur tryggt sér,
að það lifi, sem hann hefur skrifað, mun
komast að raun um, að listræn forskrift
Hemingways stenzt alla raun
Á kjarnanum í list hans fékk ekkert
unnið, en á útjöðrunum mátti snemma
merkja deigari málm. Hann kunni öll
meistaratökin á lausu máli skáldsögunnar,
en þegar hann þreifaði fyrir sér fingra-
lipur í öðrum greinum orðsins listar, brást
honum oftast handlagnin. Sjóræningja-
útgáfa á æskuljóðum lians hefur runnið
út á sjóræningaverði. Ljóðin sýna, að
í byrjun þriðja aldartugsins að minnsta
kosti var Hemingway hvorki neinn Yeats
né Eliot. En óbundið mál hans frá sömu
árum er dæmigerð staðfesting á skilgrein-
ingu Coleridges á skáldskap („hin beztu
orð í hinu bezta samhengi“), svo sem
hver getur sannfært sig um, er les „Fljótið
mikla með hjörtun tvö“.
Ekki var hann heldur leikskáld. Svo
mikla samúð og maður hafði árið 1939
með málstað hinnar sigruðu lýðveldis-
stjórnar, þá var „Fimmta herdeildin"
ekki sviðsett svo, að ætla mætti að vinnu-
vanur leikritahöfundur hefði samið það,
og sú skoðun breytist ekki þegar maður
les það núna aftur. Því að Ilemingway
var ekki í ríkum mæli gæddur anda leik-
skáldsins. Það sem Yeats kallaði fvrirlit-
lega „leikhússstúss, ráðsmennsku með
fólk“, heillaði hann aldrei. Þegar undan
er skilin kvikmyndin „Klukkan kallar“,
þar sem góðvinir hans Gary Cooper og
Ingrid Bergman léku prýðilega, og leik-
ur vinar hans Spencer Tracys í hlutverki
Santíagós í „Gamli maðurinn og hafið“,
gat Idemingway aldrei horft til enda á
kvikmyndir eða sjónvarpssýningar á verk-
um sínum. Það mátti gera „góðar afsteyp-
ur“ af sögum hans á sama hátt og taka
mátti góðar myndir af Hemingway þegar
hann fór að heiman eða kom aftur. En
hin sanna inntæka merking, hið fíngerða
þel, hið ósvikna persónulega fangamark
Hemingways þoldi ekki, nema rétt stund-
um, að verða flutt frá hinu prentaða orði
yfir á leiksviðið. Svo sundurleit bók-
menntastórvirki og „Skarlatsrauði bók-
stafurinn", „Mikið í vændum", „Stríð
og friður" og „Moby-Dick“ hafa mátt
þola viðlíka misþyrmingar. Hin einstæðu
og fínofnu tengsl, sem verða með mikl-
um skáldsagnahöfundi í einveru hans og
niðursokknum lesandanum í sinni ein-
veru, truflast og slitna ærið oft þegar