Andvari - 01.10.1963, Page 54

172
BJÖRN K. ÞÓRÓLFSSON
ANDVAKI
Hitt kvæðið, sem á Halldór biskup er
stefnt, er styttra, og nefnir skáldið það
Læsingarljóð. Það kvæði er allt saman
háð og svigurmæli út af þeirri barneign
frú Þóru, sem nú var gctið. Árni segir
meðal annars:
Kætist allir kokkálar,
sem kvíða í brjósti safna,
horfi í norður, hneigi þar
og heilsi sínum nafna.
Vafalaust eru bæði þcssi kvæði ort í
biskupstíð Halldórs Brynjólfssonar, senni-
lega ekki löngu eftir 1746, eða á meðan
Iiið fræga barneignarmál var á dagskrá
almennings.
Um hríð bjó á Okrum í tvíbýli móti
Árna Sigurður Högnason, sem sýslumað-
ur var í Mýrasýslu 1731—41, en bjó
bóndi fyrir og eftir þann tíma. Hann var
þríkvæntur, og var Þuríður Jónsdóttir,
ekkja Gísla lögréttumanns í Vogi og
tengdamóðir Árna, miðkona Sigurðar.
Þau voru barnlaus, en sonur bans af síð-
asta bjónabandi var Þorkell hreppstjóri
á Hömrum, sem kallaður var lagamóri.
Sigurður andaðist 1762. Ult var í sambýli
þcirra Árna, og segir Bogi Benediktsson
í Sýslumanna ævum, að það væri meira
honum að kenna en Sigurði.
Tvö níðkvæði orti Árni um Sigurð og
nefndi annað þcirra Ilundagey. Þar segir
frá viðureign tveggja stórra hunda, Sarps
og Soldáns, sem aldrei voru sáttir
af því Soldán ýfði Sarp,
af honum stal og rændi.
Hundurinn Sarpur cr Árni sjálfur, en
Soldán er Sigurður Högnason. Soldán
hefur fjóra fylgihunda, og cr einn þeirra
kallaður Lagamóri, sem eflaust á að vera
Þorkell, sonur Sigurðar. Illa fcr fyrir
Soldáni og fvlgihundum hans öllum, en
Sarpur eyðir refum. Þetta nytjaverk Sarps
mun ciga að tákna það hlutverk Árna að
yrkja ,,það sem skal“, eins og hann kemst
að orði í þessu kvæði, en þar mun hann
eiga við níð, sem hann orti.
Hitt níðkvæðið, sem Árni orti um Sig-
urð, er kallað Skötubarðssálmur eða
Karls kvæði. Fátækur gamall förukarl
kemur til fyrr verandi yfirvalds síns, en
gestrisnin á „sýslumannsins sögðum
garði“ lýsir sér í því, að karlinn er „sæmd-
ur með skötubarði".
Víst má tclja, að bæði þessi kvæði séu
ort að Sigurði lifanda, ef til vill meðan
sambýli þeirra Árna stóð. Skötubarðs-
sálmur er ortur eftir að Sigurður lét af
sýslumanns embætti.
Frægasta og eitthvert rammasta níð-
kvæði Árna Böðvarssonar er ort til varnar
Jóni sýslumanni Árnasyni í kvæðadeilu,
sem reis út af synjunareiði lians í fað-
ernismáli. Stúlka nokkur, Steinunn, dóttir
Guðmundar bónda á Berserkjahrauni á
Snæfellsnesi, ól barn 11. maí 1758 og
lýsti Jón sýslumann föður þess, en hann
neitaði faðcrninu mjög eindregið, og í
bréfi til amtmanns fer hann hörðum orð-
um um þetta freklega illmæli, sem á sig
sé borið. Málinu lyktaði þannig, að sýslu-
maður sór fyrir barnið. Llt af þessu var
ort um hann napurt níðkvæði, sem í
flestum handritum er nefnt Greifaríma
eða ríma af greifanum Stoide, og svo
mun höfundur hafa ncfnt kvæðið í fyrir-
sögn þess, en í lokaerindi rímunnar nefnir
hann hana Breiðavíkurþátt, enda eru
menn í Breiðavíkurbyggðum ávarpaðir í
mansöng eða formála rímunnar. Þctta
bendir á Snæfellsnes cins og fleira í
hcnni. Söguhetjan er greifinn Stoides,
sem allir skildu, að var Jón sýslumaður
Árnason. Barnsmóðir hans er nefnd La-
pídá, en það cr dregið af latneska orðinu
lapis: steinn og minnir á Steinunnar nafn.
Frá faðernismálinu og svardaga sýslu-
manns er sagt með skýrum orðum.
Höfundur Greifarímu lætur ekki nafns