Andvari - 01.10.1963, Page 60

178
BJÖRN K. ÞÓRÓLFSSON
ANDVARI
Ketilssonar 20. nóvember 1779 má sjá,
hvers efnis próventusamningur þessi hef-
ur verið. Samkvæmt honum átti sýslu-
maður að láta Arna í té á ári hverju 13
vættir á landsvísu í kaupmannsreikning,
en eignast að honum látnum alla bónda-
eignina í Okrum, svo fremi að lögerf-
ingjar Árna borguðu ekki sýslumanni
alla þá fémuni, scm Árni hefði fengið
hjá honum cftir þessum samningi. Þegar
samningurinn var gerður, liafði Árni
fengið hjá sýslumanni 80 vættir á átta
árum, og árið cftir hjálpaði sýslumaður
Árna um 10 vættir í viðbót, cn þetta var
alls 15 hundruð að verðmæti. Kynlegt
er, að samkvæmt þessum samningi var
Árni einn um að gefa próventu, en kona
hans átti engan þátt í samningsgerðinni,
þó að Árni teldi hana óðalsborna til
bóndaeignarinnar hálfrar.
Að þrern árum liðnum var gert próv-
entuskjal, sem enn er til og má furðulegt
heita ekki síður en fyrra skjalið. Þann 23.
júlí 1765 gerðu þau Árni og Ingveldur
skjal um próventu eða arfleiðslugjöf til
Jóns sýslumanns. Samkvæmt því gefa
þau honurn eftir sinn dag allar eigur
sínar í föstu og lausu. Gegn þessu er til
skilið, að sýslumaður sé þeirn hjálplegur
,,og aðstoði í því með þurfurn okkar lífs-
tíð“. Árni sótti um og fékk konunglega
staðfestingu á þessu skjali dagsetta 6.
júní 1766, enda hafði stiftamtmaður,
Ranzau greifi, gefið meðmæli dagsett 19.
maí sama árs. Það er einkennilegt við
þctta skjal, að samkvæmt því áttu þau
hjón að ráða fé sínu rneðan lifðu, en
sýslumaður eigi að síður hafa við þau
sömu skyldur sem væru þau próventu-
menn hans með venjulegum hætti.
Hvergi sést, að hann hafi samþykkt
skjalið, en þar sem stiftamtmaður segir í
meðmælabréfi sínu, að þetta bcri að skoða
sem próventusamning, virðist hann telja
víst, að sýslumaður sé skjalinu samþykk-
ur, og á þeim grundvelli hefur konung-
leg staðfesting verið veitt. Eins og brátt
segir nánar var því neitað síðar, að sýslu-
maður hefði neitt um skjal þetta vitað.
Sennilega hefur svo verið, en minnast
má þess, að skjalið hlýtur að hafa verið
sent til Kaupmannahafnar með haust-
skipi 1765, stiftamtmaður útvegar kon-
unglega staðfestingu vorið eftir, en vet-
urinn 1765—66 dvaldi Jón sýslumaður
í Kaupmannahöfn, og hann var stiftamt-
manni persónulega kunnugur.
1 Ivernig svo sem þessi konunglega stað-
festing hefur verið fengin, ónýtti hún
próventusamninginn frá 1762. Jón sýslu-
rnaður var auðvitað ekki bundinn af
skjali, sem hann hafði ekki skrifað undir,
en þau Árni og Ingveldur höfðu nú
frjálsar hendur um ráðstöfun eigna sinna.
Það frelsi notuðu þau árinu áður en
Árni andaðist.
Þau gcrðu gagnkvæma erfðaskrá sín á
milli 5. júlí 1775, sóttu til konungs um
staðfestingu á hcnni og gaf stiftamtnrað-
ur, sem nú var Thodal, Jrcim meðmæli
dagsett 18. september 1776. Erfðaskráin
hlaut konunglega staðfestingu 14. febrúar
1777 og var auglýst á alþingi þess árs.
Þá var Árni látinn, en Ingveldur á lífi.
Á sama alþingi var birt yfirlýsing hennar
um það, „að hún aldrei hafi inngengið,
gjört eður gjöra látið“ próventusamning
þann frá 1765, sem hér er frá sagt. Ótrú-
legt er, að þessi yfirlýsing hennar sé sann-
leikanum samkvæm. Að vísu hefur Árni
skrifað nafn hennar undir skjalið, en
þar settu tveir vitundarvottar nöfn sín
og innsigli til vitnis um, að frá öllu væri
rétt gengið, sem auðvitað hefði ekki verið,
ef nafn Ingveldar hefði verið skrifað að
henni fornspurðri.
Jón sýslumaður Árnason andaðist 14.
maí 1777. Var þá skuld hans við konung
af Snæfellsnessýslu og Stapa urnboði 945
ríkisdalir og 50 skildingar, enda hafði