Andvari - 01.01.1948, Side 7

ANDVAIU
Rögnvaldur Pétursson.
Eftir Þorkel Jóhannesson.
I.
Vesturheimsferðirnar, sem hófust héðan af landi upp úr 1870,
verða með réttu taldar einn af merkustu atburðum í sögu þjóð-
ar vorrar á 19. öld. Langa hríð voru þjóðflutningar þessir of
miklum sársauka háðir til þess, að menn gæti um þá rætt og
dæmt af fullri sanngirni og rólegri dómgreind. Þeir voru á
sínum tíma eitt mesta hitamál, sem á góma gat borið, og var
það reyndar sizt að undra. í sérhverri sveit landsins var um
þá háð viðkvæm deila, á heimilunum, milli náinna ástvina,
milli frænda, vina og granna innan héraðs, í blöðum og á mann-
fundum, á sjálfu Alþingi. Flutningar þessir héldust i fullan
aldarfjórðung, að vísu með misjöfnum skriði. Mestur og þyngst-
ur var straumurinn í vesturveg frá því laust eftir 1880 og
fram um 1890. Eftir aldamótin 1900 dregur úr Vesturheims-
ferðum, og þá hætta þær líka að vera þjóðfélagslegt vanda-
uiál, deilan um þær þagnar smátt og smátt, víkur fyrir ágrein-
ingnum um önnur enn brýnni og viðkvæmari viðfangsefni.
Nú orðið lítum við á Vesturheimsferðirnar sem hverja aðra
sögulega staðreynd, sem þokazt hefur nægilega langt undan,
svo að við getum dæmt um hana með stilltu geði. Harmurinn,
sem þær ollu, er löngu þaggaður; skörðin, sem þær hjuggu
í garð frænda, vina og granna, blasa ekki lengur við sjónum.
Vesturheimsferðirnar sjálfar snerta okkur eklci lengur. En
tildrögin og afleiðingarnar eru og verða lengi merkilegt ihug-
unar- og rannsóknarefni, og mun svo jafnan verða, meðan
íslendingar búa tveim megin Atlanzhafs. Enn er hér margt
htt athugað og á huldu. Stærstu atriðin eru þó nolckurn veg-
inn alkunn. Tökum til dæmis áhrif útflutninganna á mann-