Iðunn : nýr flokkur - 01.07.1934, Síða 124

282
Bækur.
IÐUNN
vetur og vor eiga gerólíka tungu, eins og stormur og logn.
Hver persóna talar á sinu máli. Ef frá því skeikar, kemur
brestur í persónuleik hennar. Og þó er fjarri því, að sama
persóna megi alt af tala sama máli. Bjartur í Sumarhúsum
breytir máli eftir því, hvort hann talar við hreppstjórann,
prestinn eða hundinn sinn. Og sumar skepnur, eins og kúna,
talar hann alls ekki við, heldur að eins urn. Og þegar hann
talar við konuna sína, þá er eins og hann sé að ávarpa al-
heiminn. En hann talar alt af sínu máli og notar um sömu hug-
tök önnur orð en allir aðrir. >>Angaskarnið« í munni hans er
sterkara áslarorð en »elskan min« hjá Guðnýju ráðskonu.
En orðavalið er heldur ekki einhlítt. Stundum getur gikli
orðanna eingöngu farið eftir því, hvar þau koma inn i hið
samfelda mál eða byggingu sögunnar. bau geta verið hvers-
dagsleg, blælaus og áhrifalaus, hvar sem þau koma fyrir ann-
ars staðar. Það má benda til dæmis á smáorðið »nei«, hvern-
ig það fellur inn i annan kafla af Sjálfstæðu fóiki og fær þar
alveg sérstakt gildi. Það er fyrsta orðið, sem Bjartur, liöfuð-
persóna sögunnar, segir, og það lýsir strax upp aðaleinkenni
skapgerðar hans, hina óstjórnlegu þi-józku. Hans fyrsta orð,
eins og öll hans æfi, er andsvar, við einhverju, sem ekki má
gerast, en er þó óumflýjanlegt á jiessari braut. En menn verða
sjálfir að lesa kaflann.
Og ekkert af þessu nægir til skilnings á málinu. Orðin
þurfa að falla saman í rétta hrynjandi, geta risið hvert af
öðru. Þau verða að geta leikið saman, eða barist andvig, geta
hnigið eins og dropar, fallið í samhengi eða umkringt eins
og nóttin. Þá renna þau i ákveðinn stfl, og það gera þau svo
einstaklega hlýðin í Sjálfstæðu fólki, eins og þeim sé það
ljúft eða þau hafi tekið það upp hjá sjálfum sér. Það má minna
á ýmsa kafla: Vetrarmorgun, Söng, Eftirleit. Á stöku stað má
fullyrða, að skáldið nær ekki stílnum, t. d. Siðsumarkvöld, þar
sem lýst er hræðslu og örvinglun Rósu. Og þó er erfitt að
greina í milli, hvort skáldinu tekst betur við lýsingar á nátt-
úrunni eða sálarlífi. Oftast er það á mörkum hvors tveggja.
Náttúrunni er lýst i sambandi við manninn, eins og hann lifir
hana í baráttu eða nautn eða draum. Náttúran er t. d. alt önn-
ur í lífi og vitund Bjarts en Finnu, og börnin eignast fyrst
vitund um fegurð hennar af vörum manns, sem kemur gestur i
dalinn. Töfrar málsins felast ekki sízt i samleik krafta, eins og 1