Kirkjuritið - 01.10.1971, Blaðsíða 52

sagnaritunar, þ. e. a. s. Ari prestur
hinn fróði Þorgilsson, sem fœddist um
órið 1067 ó Helgafelli. Hann grund-
vallar bókmenntir vorar með ritum
íslendingabókar og mjög er líklegt,
að hann hafi ritað a. m. k. frumgerð
Landnómabókar. Með þeirri bók
skapar hann [slendingum algera sér-
stöðu, þvl engin önnur þjóð I víðri
veröld ó sllka heimild um uppruna
sinn. Það varð þjóðinni mikil gifta,
að afstaða kirkjunnar hér varð þjóð-
leg gagnstœtt því er tiðkaðist ó meg-
inlandi Evrópu ó þessum tima. Kirkjan
afneitar því ekki, er hinir fróðu menn
höfðu fram að fœra, heldur varð-
veitti þjóðlegar sagnir ón þess að
lita þœr verulega af skoðunum sinum.
Þjóðleg varð kirkjan einnig vegna
þess, að hún ritaði ó íslenzku móli
og gerði íslenzku að ritmóli, jafn-
framt þvi, sem hið alþjóðlega ritmól
kirkjunnar, latínan, hélzt. Ari fróði
ritaði t. d. íslendingabók ó íslenzku
og gaf þar fordœmið. Ritun sagna
ó latinu hefði komið almenningi að
litlum notum, enda komst frœðimað-
ur einn svo að orði, að ritun bóka
ó latínu vœri hið sama og tala við
sjólfan sig. Ritun þjóðlegra íslenzkra
sagna er heil og sönn spegilmynd
af þjóðlífinu fró upphafi byggðar
landsins og hér vann islenzka kirkj-
an brautryðjendastarf, frumkvöðuls-
verk, sem henni verður seint full-
þakkað.
II
Skal nú rœtt nokkuð um forustuhlut-
verk kirkjunnar varðandi skóla- og
kennslumól. Áður en biskupsstólar
voru stofnaðir komu hingað trúboðs-
biskupar, erlendir, sem vafalaosl
hafa tekið ýmsa Islendinga í l®rl"
ísleifur, sonur Gissurar hvíta, nam
klerkleg frœði í Þýzkalandi og e'
hann hafði við biskupsdómi tekið/
kenndi hann ungum mönnum og hél'
skóla í Skólholti. Var þó hinn mest'
skortur ó menntuðum mönnum
hugðist ísleifur með þessu bceta
þeim skorti. Lítið er vitað um kennslu
í Skólholti ó dögum Gissurar biskup5
Isleifssonar, en Teitur prestur, bróð'r
hans i Haukadal, hélt skóla og kennd'
mörgum þjóðkunnum mönnum, sV°
sem t. d. Ara fróða. I Odda v°r
einnig skólasetur. Þar sat Sœmundur
prestur Sigfússon hinn fróði. Að v'sU
fara ekki miklar sögur af kennslu
hans. Hlýtur þó svo að hafa ver'
um jafnlœrðan mann og Sœmundur
var. Eru alþekktar kynjasögur, er un1
hann spunnust vegna kunnóttu hof5
og lœrdóms. I Jónssögu helga e'
talið, að hann hafi verið ,,einh'/e'
mestur Guðs kristni til nytsemdar
til
Islandi." Benda þessi ummœli
þess, að hann hafi miðlað samlðnd
um sínum af lœrdómi þeim hinurri
mikla, er hann nam ytra. —- ^
skólana í Odda og Haukadal erU
ekki miklar heimildir, en allt bend^
til þess, að þar hafi verið stundu
þjóðleg frœði að mestu, en skólorn'r
auk þess verið lesskólar. Sennile9ö
er fyrsti lœrði skólinn, er þvi nctfn'
mœtti nefna, stofnsettur ó Hólum
biskupstíð Jóns helga ÖgmundssonOn
um 1110. Sjólfur hefur biskup ver'g
lœrður vel og hefur ekki þótt annO
hœfa en fó lœrða menn til kennslu
starfa. Fékk hann sem skólameisto ro
50