Sjómannadagsblaðið - 01.06.1989, Side 43

SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
41
John Cabot úr könnunarleiðangri
sínum um Labrador og Kanada, og
hafði þær fregnir að færa, að á mið-
um fyrir ströndum þessara landa væri
mikil fiskgengd. Svo segir í samtíma-
skýrslu til hertogans af Mílanó:
sjórinn er fullur af fiski. Hann veiðist
ekki aðeins í net, heldur er nóg að
sökkva niður körfu. Þegar karfan
kemur upp á ný, er hún full af fiski.
Þeir ensku segja þessi nýju mið jafn-
vel geta orðið til þess að óþarfi verði
að sækja á íslandsmið ... (Sigmar
Þormar, Sjóm.dagsblað 1987).
Þeir „ensku“ hafa verið leiðang-
ursmenn John Cabot, en af hverju
þeir „ensku“ hafa dregið þá ályktun
að Islandsveiðar gætu orðið þeim
óþarfar er vandséð, því þótt fisk-
gengd reyndist meiri á Nýfundna-
landsmiðum, var miklu styttra að
sækja á Islandsmið en Nýfundna-
lands, og sókn Englendinga á „ensku
öldinni" á íslandsmið ásamt vetrar-
setu, var þeim sérlega arðbær.
Englendingar urðu næstir Böskum
til að hefja sókn á Nýfundnalands-
mið og í kjölfar þeirra Frakkar og
Portúgalir.
Varðandi þessa almennu sögn um
upphaf enskrar sóknar á Nýfundna-
landsmið, ber að geta þeirrar tilgátu
Björns Þorsteinssonar í bók hans
„Enska öldin“, að Englendingar hafi
fundið Nýfundnalandsmið í beinu
framhaldi af upphafi sóknar þeirra á
íslandsmið í byrjun 15. aldar, sem
almennt hefur verið ársett 1412, en
gæti hafa hafist nokkrum árum fyrr.
Það urðu Englendingar og Frakk-
ar, sem bitust mest um sóknina á
Nýfundnalandsmiðunum, en þangað
var auk þessara þjóða mikið sótt af
Portúgölum, Spánverjum og Hol-
lendingum.
Frakkar náðu yfirtökunum í sókn-
inni, en það urðu svo Englendingar
sem helguðu sér Nýfundnaland og
lögðu það undir ensku krúnuna, og
gerðu Frökkum harðleikið um veið-
arnar á 18. öldinni. Þó munu Frakkar
hafa haldið aðstöðu sinni til fiskverk-
unar í landi allt fram um 1900. Þess-
um yfirtökum Frakka í Nýfundna-
landssókninni á 16. og 17. öld og allt
framundir lok 18. aldar hefur eflaust
ráðið miklu um að það varð meiri
myndarskapur á sókn Frakkanna en
Englendinganna, en það verður um
þá miklu fiskveiðiþjóð að segja, og
hina duglegu ensku sjómenn, að þeir
hafa á flestum tímum sótt á litlum og
lélegum skipum miðað við aðrar
Evrópuþjóðir. Það varð svo í Is-
landssókninni, að þegar Þjóðverjar
fóru að sækja hingað jafnhliða Eng-
lendingum upp úr 1430, náðu þeir
hér yfirtökunum á 16. öldinni vegna
betri skipakosts en Englendingar
höfðu. Frönsku skúturnar við Ný-
fundnaland voru einnig meiri skip en
ensku duggurnar.
Frakkar stunduðu lóðaveiðar á
Nýfundnalandsmiðunum á 16. og 17.
öld og sóttu á 100 tonna skútum með
15-20 manna áhöfn, en þegar kom
fram á 18. öld voru þeir almennt með
200-300 tonna skip í sókninni og
hafði hvert þá 15-20 doríur til veið-
anna.
Á þessum öldum voru Frakkar
með 400-800 skip á Nýfundnalands-
miðum og á þeim 16-32 þúsund
manns, en Englendingar þá ekki
með nema fimm þúsund manns á
sama tíma (Jón Jónsson: Fiskar og
fiskveiðar). Nýfundnalandsveiðar
Frakka voru um langa tíð tvöfalt til
þrefalt meiri í afla og skipakosti en
Islandsveiðar þeirra, sem hér þóttu
ærnar um skeið. Hinsvegar var ís-
landsfiskurinn þriðjungi verðmeiri
en Nýfundnalandsfiskurinn (V.Þ.G.
Sjóm.saga).
Ætla má að það hafi verið Bretón-
ar sem fyrstir Frakka hófu hvalveiðar
við ísland, og hafi lært til þeirra veiða
af nágrönnum sínum, Böskum, sem
hófu hvalveiðar sínar fyrst í Biskay-
flóa. Baskar hófu fyrstir útlendra
þjóða hvalveiðar við Island, en ekki
er vitað hvenær þeir voru þar fyrst á
ferð. í lok 16. aldar eða í byrjun
þeirrar 17. voru þeir þó orðnir allfjöl-
mennir við Island og höfðu land-
stöðvar á Ströndum. Frakkar sóttu í
kjölfar Baskanna á íslandsmið og til
hvalveiða. Er talið að þeir hafi kom-
ið hingað til þeirra veiða snemma á
17. öld, eða ekki löngu seinna en
Baskar. Frakkar stunduðu hvalveið-
ar hér við land fram á 18. öld. Þeirra
varð vart hér við hvalveiðar fram um
1720 (Ferðabók Eggerts og Bjarna).
Forseti íslands, telur sem fyrr segir
að Frakkar hafi leitað fyrir sér í
þorskveiðum við Island á 16. öld eða
í þann mund að þeir hófu sókn á Ný-
fundnalandsmið í byrjun þeirrar ald-
ar og þá trúlega einnig þegar þeir
hófu hér hvalveiðar á 17. öldinni. En
hér var þröng fyrir til þorsksóknar.
Því er lýst hér fyrr að Englending-
ar voru hérlendis með fjölmenna
vetrarsetu, og mestu ráðandi lengst
af 15. öldinni. Voru Þjóðverjar þá
einnig öflugir, og á 16. öldinni voru
þessar þjóðir áfram allsráðandi á ís-
landsmiðunum, nema forystuhlut-
verkið hafði þá snúist við og Þjóð-
verjar orðnir öflugri en Englending-
ar. Það hefur ekki verið neinn friður
fyrir Frakka að stunda þorskveiðar á
Islandsmiðum á 17. öldinni. Eng-
lendingar hafa gert þeim ófriðar-
samt, þessar þjóðir lágu tíðum í styrj-
öld, og er sögn um það (Jóns saga
Indíafara), að Englendingar hafi árið
1627 tekið upp tvö frönsk skip, sem
leitað höfðu á íslandsmið. Þá voru og
Hollendingar fyrirferðarmiklir á
þeirri öld á Islandsmiðum, og einnig
þeir stugguðu við Frökkum. í Alþing-
isbókum Islands frá 1691 má finna frá-
sögn af því, er franskir sjómenn frá
Dunkerque fóru sumarið áður með
skothríð inn á Norðfjörð, en þar segir
á þessa leið (hér tekið úr ritgerð Kjart-
ans Ólafssonar. Sjá síðar.):
„Um þann mann Sigurð Magnús-
son, sem með svörnum eiði bevísan-
lega fram ber, að útlendir sjóreifarar
(Dunkarkarar kallaðir) hefðu í fyrra
sumar frá sér sauð tekið, þá þeir með
ofsa og ógnarlegri skothríð inn á
Norðfjörð komu, en aftur á land sett
eitt snjáráttung og látið norskan
mann segja sér hann fyrir sauðinn að
hafa, hvern kút Sigurður segist af
sinni einfeldni hafa að sér tekið og
brúkað, meinandi ei mundi ófrí-
höndlun álítast, þar frá honum var
tekið en hinu aftur skilað.
Þetta dæmi sýnir, að svona löngu
fyrir bréfagerðir Demas flotaforingja
til Alþingis sumarið 1855, hafa Kark-
arar (svo voru sjómenn frá Dunk-
erque oft kallaðir hér, innskot höf.)
kunnað að koma sér í viðskipti við
Islendinga og fá sér sauð fyrir kút!
I Svarfaðardalsannál er sagt frá