Sjómannadagsblaðið - 01.06.1989, Blaðsíða 96

94
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
BEÐIÐ BÁTS EÐA SKÚTU
að þarf nokkuð til að okkur
íslendingum ógni sjóslysin
með öðrum þjóðum, svo
mörg og stór sem við höfum mátt
þola þau um dagana. Sorg verður að
vísu hvorki reiknuð með hlutfalls-
reikningi né eftir höfðatölu, en þótt
tölurnar segi lítið af þeim tárum sem
að baki þeim liggur, höfum við ekki
annan mælikvarða á sorgina en töl-
urnar, og okkur vex þá gjarnan meira
í augum ef lítil þjóð missir stóra hlut-
fallstölu af sínu fólki, en stór þjóð
litla, þótt talan sé hin sama, og auð-
vitað á þetta ekki sízt við, ef sú fá-
mennari er manns eigin þjóð.
Þegar jörðuð voru 50 sjórekin lík
sjódrukknaðra manna í Hvalnes-
kirkjugarði 1685, en þá hafði 81 mað-
ur farist á einum og sama degi á Suð-
urnesjum og alls það ár 180 menn,
sem myndi svara til 7-800 manna nú,
teljum við það meira slys en sama
mannfall hjá milljónaþjóðum. Einn-
ig þegar 24 menn farast á árabátum
úr 300 manna byggðarlagi (Bolunga-
vík 1854) og á sama degi þrjár skútur
með allri áhöfn frá næstu byggðar-
lögum.
Við íslendingar fórum að gera út
skútur í byrjun 19. aldar. Allt voru
það lítil skip, 30 tonn mest, og flest
svonefndar jaktir, einmöstrungar, og
köllum við að þá hafi verið „jagta-
öld“, en það „kútteraöld'1 sem hófst
1897 en báðar aldirnar „skútuöld“.
Kútteraöldin hófst með stórfelld-
um kaupum á 50-100 tonna segltog-
urum sem Bretar voru að leggja fyrir
róða og taka upp veiðar á gufutogur-
um. Þessi ensku skip voru kallaðir
„cutters“ á ensku vegna þverhnípts
stefnis, og við nefndum síðan „kútt-
era“. Reyndar voru þessir „cutters“
sem segltogarar kallaðir „smacks“
eða „well-smacks“; þeir voru með
brunn (well) í lestinni til geymslu
fisks.
Slysin voru gífurleg á jagtaöldinni
og mest vestra. Þetta voru lítil skip
sem sóttu á djúpmið í hákarl, en voru
þess á milli á þorskveiðum. Slysfara-
tölur frá þessum tíma eru ekki til ná-
kvæmar, en úr Breiðafirði og frá
Vestfjörðum munu hafa farist einar
16 jagtir á fjórða áratug 19du aldar.
A kútteraöldinni, 1897-1920, eru
tölur nákvæmari. Menn höfðu gert
sér vonir um að slysfarir á þessum
„stóru“ skipum yrðu minni en á ára-
bátunum, en það varð ekki. Þau
urðu meiri, eða 16 menn af þúsund
að meðaltali árlega en 10,5 á árabát-
um (sjá Mannskaðar á Islandi,
Guðm. Björnsson, og Brimgnýr,
Jóh. Bárðarson).
Þegar borin eru saman sjóslys á
skútum Frakka hér við land og okkar
eigin sjóslys sem tölur ná til, þá er
ekki verið að metast um sorgina,
heldur hlutfallslegan missi, ef svo má
segja, í fiskatölu á landsvísu. Það er
víst eini reikningsstuðullinn sem við
verður komið í manntapi. Engin
mælistika er til á sorgina. Hún er enn
utan tölvuheimsins.
Reiknað á landsvísu var tjón ís-
lensku þjóðarinnar margfalt meira
en Frakka. I Sjómannasögu Vil-
hjálms segir svo um mannfall í
franska flotanum og eru þá teknar
allar slysfarir:
„Árið 1895 var mannskaðinn í
franska flotanum 10 af þúsundi, en
1896 var hann 6,57 af þúsundi. Sum
árin var hann miklu hærri vegna
veikinda og stranda. Árið 1897 var
manntjónið t.d. 23 af þúsundi og 27
menn af þúsundi árið 1900. Það ár
munu um 10 þúsund manns hafa
verið á íslandsflotanum og létust 264
menn með ýmsum hætti. 115 menn
fórust í ofviðrum, 88 létust af ýmsum
siglingaslysum og 66 dóu af ýmsum
sjúkdómum.“
Ef frá eru dregnir þeir sem dóu úr
sjúkdómum, fórust 203 menn í sjó-
slysum, eða 20,3 af þúsundi, á þessu
mikla slysaári Frakkanna.
Okkar mesta slysaár á þessu tíma-
bili var árið 1906, en þá fórust 98
skútumenn. Á þeim tíma var mann-
fjöldi okkar á skútuflota 2027, þann-
ig að manntjónið var því sem næst 50
af þúsundi það árið.
Svona gekk það nú til fyrir okkur,
og það er rétt sem V.Þ.G. segir í
sinni sögu: „Ýmislegt var gert til ör-
yggis og heilsuverndar frönskum sjó-
mönnum, betur og fyrr en gert var í
íslenska flotanum.“ Og marga höf-
um við Islendingar átt konuna og
einnig margt barnið sem beið eftir
bát af sjó eða skútu úr túr sem aldrei
kom. Lengi hefur konan í Krækl-
ingahlíðinni horft út á Eyjafjörðinn
slysavorið 1897, en frá henni segir í
Skútualdarbókum Gils:
„Hinn 1. maí brast á ofsabylur með
hörkufrosti, norðanstórviðri og
fannkomu. Einkum var veðrið
óskaplegt úti fyrir Vestfjörðum, en á
þeim slóðum var nær allur vestfirzki
og norðlenzki flotinn. Telja margir
gamlir menn vestra, að 1. maígarður-
inn sé hið versta áhlaup sem þeir hafi
nokkru sinni lent í. Það voru heldur
engin smáræðis skörð, sem höggvin
voru í skipastólinn í veðri þessu.
Fimm þilskip fórust með allri áhöfn,
og verður þeirra nú getið.
Draupnir var eign Kristins
Havsteens, framkvæmdastjóra
Gránufélagsins. Hann var nýtt skip
að heita mátti, aðeins tveggja ára
gamall, smíðaður af Bjarna Einars-
syni. Var hann röskar 20 rúmlestir að
stærð, þótti fremur vandaður að
smíð, nema hvað stýrið var gamalt.
Hafði það verið tekið úr öðru skipi,
ónýtu, og sett í Draupni, vegna þess
að skortur var á hentugu efni í stýri.
Skipstjóri á Draupni vorið 1897 var
ungur maður, bráðefnilegur, Jón
Jónsson frá Pétursborg í Kræklinga-
hlíð. Hafði hann ráðið á skip með sér