Sjómannadagsblaðið - 01.06.1989, Qupperneq 44

42
SJÓMANNADAGSBLAÐIÐ
bardaga Frakka og Hollendinga
norður á Siglufirði árið 1675 og tekið
fram, að í Fljótum hafi menn orðið
óttaslegnir mjög af skothríðinni, sem
þessum bardaga fylgdi. í sama annál
er einnig frá því sagt, að árið 1695
hafi franskir hvalveiðimenn elt hol-
lenska duggu inn fyrir Reykjanes.
Var þá ís mikill um allan Faxaflóa og
festu Frakkarnir skip sitt í ísnum.
Gengu þeir síðan 50 saman allt vest-
ur í Tálknafjörð, en þar lá skip eitt,
sem þeir hugðu vera franskt hval-
veiðiskip. Er þeir komu þar um borð
eftir langa og stranga göngu, reyndist
skipið hins vegar vera hollenskt og
komst enginn hinna göngumóðu
Fransmanna lífs af úr þeirri viður-
eign við Hollendinga, sem nú hófst á
Tálknafirði.“
Á fyrri hluta 18. aldar bönnuðu
Danir Frökkum veiðar við ísland, en
í lok sjö ára stríðsins, Evrópustyrj-
aldar sem stóð frá 1756-63, náðu
Frakkar samningum við Dani um
leyfi til veiða við Island og upp úr því
hófst hin mikla sókn franskra á Is-
landsmið, sem helst óslitið fram á
fjórða tug 20. aldar, þótt úr sókninni
dragi stöku sinnum vegna styrjalda
eða lélegra markaða.
Eins og sést af framansögðu
bregður Frökkum fyrir á 17. öldinni,
allt frá 1627 í okkar sögnum, en jafn-
an sem hvalveiðimönnum, en það
haggar ekki frönskum heimildum um
sókn þeirra á 16du öldinni til þorsk-
veiði. Trúlegt þykir þó að hin mikla
sókn þeirra á Nýfundnalandsmiðum
hafi valdið því að einhverju leyti, að
þeir börðust ekki hart til þeirrar
sóknar á íslandsmið. Þeim var á Ný-
fundnalandsmiðum ærinn vandinn
að halda sínu fyrir Englendingum og
hafa lagt aðaláhersluna á þá baráttu.
Elín Pálmadóttir hefur kynnt sér
sérstaklega sókn Dunkirkara og rit-
aði um efnið þrjár greinar í Mbl.
1983. Eru hér sóttar heimildir í þær
greinar um Dunkirkara. Elín segir þá
hafa komið hingað til íslands til
þorskveiða á 12 skipum árið 1696.
Árið 1766 gera Dunkirkarar út á ís-
landsmið 45 skútur, 100 tonna eða
svo, og 29 „korvettur“, sem voru
minni skip en skútur. Á 19. öldinni
sóttu Frakkar hingað á skútum (kútt-
erum?) og skonnortum. Hvert skip
var með 8-12 manna áhöfn, en alls
voru þá sagðir á íslandsmiðum 867
manns í þessum flota. Dunkirkarar
gera svo út árlega 60-70 skútur á Is-
landsmið allt til 1792, að þá þurftu
Frakkarnir enn að bregðá sér í stríð
við Englendinga og sóknin á Is-
landsmið liggur niðri í nokkur ár. í
byrjun 19. aldar hófst sóknin á ný og
á árunum 1815-22 eru Dunkirkarar
hér með tugi skipa, en voru þá ekki
lengur einir í sókninni.
Ur þorpinu Gravelines, skammt
suður af Dunkirk, hófust íslands-
veiðar í lok 18. aldar (1798) og varð
mikil er fram í sótti. Framan af 19.
öld eru Frakkar hér með 60-100 skip,
en um miðja öldina fjölgar útgerðar-
plássum sem tóku að gera út á Is-
landsmið og voru það þorp og bæir á
Normandíströndinni, Dieppe,
Fécamp, St. Malo og St. Brecue, og
síðan útgerðarpláss á Bretagne-
skaga, Treques og Paimpoli og við
Biscayiflóann, Boulogne og Bor-
deaux og máski fleiri. Sóknin á Is-
landsmið virðist hafa verið stunduð
allt frá Calais til landamæra Spánar.
Það ýtti mjög undir fiskveiðisókn
Frakka á 17. öld og fram á 19. öld, að
frönsk stjórnvöld töldu hinar erfiðu
fiskveiðar í norðurhöfum skaffa
franska herskipaflotanum hrausta og
vana sjómenn. Konungur styrkti því
fiskveiðisóknina með aflaverðlaun-
um og beinum styrkjum.
Þótt svo hafi verið um hríð að
þorskveiðar Frakka væru kenndar
við franska Flandrara, þá breyttist
það þegar veiðar Frakka jukust, og
menn úr útgerðarbæjunum við
áðurnefnda strandlengju sunnar
hófu íslandsveiðar. Hérlendis hættu
menn þá að gera greinarmun í dag-
legu tali og eins í riti á þessum
frönsku fiskimönnum eftir héruðum,
enda mannskapur þá farinn að
blandast á skipunum hverju um sig.
Sú hefur því orðið venjan að kenna
veiðarnar almennt til frönsku þjóð-
arinnar. Menn sögðu skúturnar
franskar og kölluðu þá fransmenn
sem mönnuðu þær. Mál þessara sjó-
manna allra var franska fyrir al-
menningi, hvort heldur hefur verið
bretónska eða flandrarafranska.
Þó bendir það til þess að almenn-
ingur hafi gert skil á málinu, að talað
var um Haukadalsfrönsku og Fá-
skrúðsfjarðarfrönsku, og sú verið
flandrarafranska Dunkirkara, en
Haukadalsfranskan bretónska Pam-
pólanna. Bretónarnir sigldu til Is-
lands vestur fyrir England og komu
upp að landi vestar en Flandrararnir,
sem sigldu um Ermarsund og Norð-
ursjó og komu upp að suð-austur-
landi og sunnanverðum Austfjörð-
um og héldu sig mikið á þeim slóð-
um. Bretónarnir veiddu hins vegar
meira fyrir Vesturlandi.
Þetta er aðeins hugdetta, sem ekki
styðst við snefil af málþekkingu.
Hvað sem því líður, að þetta hafi
verið svo í megindráttum í upphafi
um skiptingu á veiðisvæðum, þá varð
þetta sitt á hvað, þegar fram í sótti og
Frakkar höfðu umkringt Island á
fiskveiðiflota sínum. Smám saman
myndaðist hrognamál sem dugði til
fábreyttra viðskipta, og kölluð var í
sumum stöðum golfranska. Var hún
kennd við annarlegt kokhljóð, ef
ekki þá höfuðskepnuna golþorskinn,
því hann þykir þorska ógáfulegastur.
Þegar hann kemur úr sjó, gapir hann
feykilega og tálknin missa loft og við
það týnir hann sínum virðulega
þorsksvip.
„Allabaddarí, biskví, fransí“ var
sennilega nokkuð jafngóð flandrara-
franska eins og bretónska. Menn
urðu fremur varir við héraðaskipt-
inguna af mismunandi skipagerðum
en málfari.
Þeir, sem urðu stærstir í sókninni á
síðari hluta 19. aldar voru Bretónarn-
ir á Bretagneskaganum, en þeirra
fremstir Pompólar, sem hófu ís-
landsveiðar um miðja 19. öldina
(1852). Sóttu þeir á stærri skipum en
Flandrarar.
Skip Pompólanna voru allt að 200
tonna skonnortur með 26 manna
áhöfn og Pompólum farnaðist betur
en Dunkirkurum. Skipsskaðar
þeirra voru minni og afli meiri, enda
tvöfalt fleiri menn í áhöfn.
Sókn Frakkanna var nú nokkuð
jöfn, hátt á annað hundrað skip,
fram að styrjöldinni við Þjóðverja
1870, að sóknin dróst saman. Hún
jókst svo fljótlega aftur eftir styrjöld-